Η γυναίκα, οι θρησκείες και το σεξ. Δοκίμιο του Αθανασίου Χρυσικόπουλου, εκδόσεις Λιβάνη

Η Γυναίκα, οι θρησκείες και το σεξ του Αθανασίου Χρυσικόπουλου

 

«Η ανθρώπινη ιδιότητα αρχίζει με την ομιλία, ο πολιτισμός με τη γεωγραφία και η Τέχνη με τη φωτιά» επισημαίνει με υψηλό βαθμό νοηματικής συμπύκνωσης ο Αθανάσιος Χρυσικόπουλος σε αυτή την φιλόδοξη μελέτη του στην οποία επιδιώκει να φωτίσει τη σύνδεση του γυναικείου φύλου με τη θρησκεία και τη σεξουαλικότητα, παρακολουθώντας την επιρροή των πολιτισμικών αλλαγών που καθόριζαν κάθε φορά τις αλληλεπιδράσεις αυτού του τριπτύχου, άλλοτε προάγοντας την πνευματικότητα και την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και άλλοτε υπονομεύοντας την πολιτισμική πρόοδο στο όνομα των συμφερόντων και των επιδιώξεων της εξουσίας, που εν προκειμένω συνδέεται με την έννοια της πατριαρχίας.

Η σεξουαλικότητα των ανθρώπων σε κάθε εποχή ανάγεται σε δείκτη ευφυίας και πνευματικότητας και αποτυπώνει το βαθμό της κοινωνικής συνείδησης, της ισοτιμίας και της χειραφέτησης των ατόμων. Είτε ως ελεύθερη έκφραση, είτε ενταγμένη σε αυστηρά πολυγαμικά ή μονογαμικά σχήματα, η σεξουαλικότητα συμπορεύεται με την εξέλιξη της ανθρώπινης νόησης.

Αν η αντίρροπη δύναμη του θανάτου είναι η γονιμότητα που  λατρεύτηκε ως θεότητα σε όλες τις θρησκείες, τότε η γυναίκα είναι αυτή που μπορεί να νικήσει το θάνατο, αποδεικνύοντας την ανωτερότητα της φυσικής της δύναμης, μιας δύναμης σχεδόν μυστηριακής που προκαλεί τόσο το θαυμασμό όσο και τον τρόμο του αρσενικού. Το πέρασμα από τις πρώτες κτηνώδεις εκφάνσεις του ανθρώπινου είδους, πριν να ανακαλύψει την ύπαρξη της συνείδησής του, στην περίοδο της μητριαρχίας, κι έπειτα στα δεινά της πατριαρχίας, η οποία κατά καιρούς μπολιάστηκε με επιφάσεις ρομαντισμού, ανάγει το γυναικείο σώμα σε σύμβολο γονιμότητας, αναπαραγωγής και δύναμης, δύναμης φυσικής συνδεδεμένης συχνά όμως με τη μιαρότητα, την ανηθικότητα και το σκότος. Το προφίλ της πανούργας Εύας που συνήργησε με το φίδι, το σύμβολο δηλαδή της σοφίας αλλά και της σεξουαλικότητας για να ξεγελά αιωνίως το αγαθό αρσενικό, αποτελεί κοινό τόπο των μύθων και των θρησκειών που αναπτύχθηκαν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, άρα κοινό τόπο των αντιλήψεων, των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων των ανθρώπινων κοινωνικών διαχρονικά.

Από την άλλη πλευρά, ο άντρας μόλις αντιλαμβάνεται ότι κατέχει εν σπέρματι τη ζωή που χαρίζει η γυναίκα, διεκδικεί την εξουσία πάνω στο θηλυκό ως εκδίκηση για το χρόνο της κυριαρχίας της γυναίκας ως θεότητας και ως φοβιστικής ανθρώπινης οντότητας.  Αυτή η αφύπνιση του αρσενικού και η επίγνωση της γενετήσιας του ικανότητας, οδηγεί έκτοτε στην διηνεκή πάλη για επιβολή του ενός φύλου πάνω στο άλλο.

Οι σχέσεις των δύο φύλων δέχονται τις αναταράξεις των κοινωνικών μεταβολών και τους κραδασμούς των κοινωνικών αξιών που προκαλούν την εξέλιξη του κόσμου στον οποίο άντρες και γυναίκες καλούνται να προσαρμοστούν, αναπτύσσοντας χαρακτηριστικά που θα τους εξασφαλίσουν την φυσική και κοινωνική τους βιωσιμότητα. Στο κείμενο διακρίνεται επίσης η πικρή νοσταλγία για την επιστροφή σε εκείνη την υπαρξιακή εκδοχή που περιγράφει ο πλατωνικός μύθος του Ερμαφρόδιτου  στην οποία το αρσενικό και το θηλυκό ήταν μια ενιαία, ολοκληρωμένη οντότητα.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά φιλόδοξο εγχείρημα καθώς ο συγγραφέας δεν προβαίνει  σε μια μονοδιάστατη προσέγγιση διαφόρων θεωριών και στην απλή καταγραφή ερευνητικών δεδομένων, αλλά προχωράει σε διαχρονική, διεπιστημονική προσέγγιση ρίχνοντας φως στο τρίπτυχο γυναίκα, θρησκεία και σεξ και τις αλληλοσυνδέσεις τους μέσα από το πρίσμα της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της αναλυτικής ψυχολογίας, της εθνογραφίας, της ιατρικής, της μυθολογίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της τέχνης, της φιλοσοφίας. Με το εγχείρημά του αποδεικνύει ότι είναι οπαδός της σύγχρονης επιστημονικής τάσης οι ερμηνείες των φαινομένων να αποτελούν τη συνισταμένη ποικίλων προσεγγίσεων, να είναι δηλαδή μια σύνθεση πολλών επιμέρους επιστημονικών ψηφίδων , οι οποίες μόνο εν τη ενώσει τους δύνανται να προσφέρουν την πλήρη και διαυγή εικόνα της αλήθειας.

Η μητρότητα, η ιερή πορνεία, η μονογαμία, η πολυγαμία, η παρθενικότητα, η γονιμότητα, η προίκα είναι  οι πυρηνικές αρχές που καθορίζουν το εκάστοτε προφίλ των κοινωνικών ιστών αποτελώντας βολικές ιδεολογικές κατασκευές που έγιναν ωστόσο αιτία συχνών κοινωνικών τραγωδιών. Εξάλλου, η αναλυτική μελέτη της αρχαίας Σπαρτιάτισσας, Αθηναίας και Ρωμαίας γυναίκας και αργότερα η μελέτη της Χριστιανής του μεσαίωνα και της Αναγέννησης ή η γυναίκα της Κίνας, της Ινδίας, των μουσουλμανικών χωρών, οι γυναίκες του Ροκοκό και του 19^ου αιώνα με την έκρηξη του φεμινιστικού κινήματος  αφήνουν να διαφανεί η αγωνιώδης επιδίωξη της γυναίκας να λάβει τη θέση που της ανήκει στις ανθρώπινες κοινωνίες αφήνοντας πίσω της τις δοξασίες και τα φορτία των μιασμάτων που κάποιοι κατασκεύασαν σε βάρος τους στο παρελθόν εξυπηρετώντας συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές σκοπιμότητες, στην υπηρεσία των οποίων τάχθηκε κατεξοχήν η θρησκεία.

Σύμφωνα με την εν λόγω μελέτη μάλιστα, η γυναίκα δεν πρέπει να κάνει λόγο για κατάκτηση αλλά για ανάκτηση απολεσθέντων δικαιωμάτων. Η αναφορά του μελετητή σε καίρια θέματα της αναλυτικής ψυχολογίας περί κοινωνικού και βιολογικού φύλου και η ενδελεχής προσέγγιση της σεξουαλικότητας από την άποψη της αμφιφυλοφιλίας, της ομοφυλοφιλίας και της ετεροφυλίας όπως αυτές προβάλλονται μέσα από ιστορικές πηγές που δεν περιορίζονται μόνο σε γραπτές μαρτυρίες και κείμενα αλλά και σε πληθώρα ευρημάτων από έργα τέχνης, απολιθώματα και ανθρώπινα αποτυπώματα σπερματικής τέχνης των σπηλαίων, αποτελεί απόδειξη της εμβάθυνσης στην οποία προχώρησε.

Στη μελέτη κυριαρχεί η αντίληψη ότι η θρησκεία ήταν γέννημα πάντοτε των κοινωνικών και ψυχολογικών αναγκών του ανθρώπου άλλοτε για την αντιμετώπιση του τρόμου του θανάτου και άλλοτε ως υποστύλιο των κοινωνικών αρχών που έτειναν να επικρατήσουν. Καθώς κάθε θρησκεία συνδέεται με το μυστικισμό όπως και ο έρωτας, αναμενόμενο ήταν στις πρώτες απόπειρες σύλληψης της έννοιας της θρησκείας, σεξουαλικότητα και θρησκευτικό αίσθημα να ανταμώσουν.

Το βιβλίο καταγράφει αφενός την εξελικτική πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού μέσα στο χρόνο και στο χώρο, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθεί την εξέλιξη της ανθρώπινης νόησης, από το ερπετικό και το επιχείλιο σύστημα ως το Νεοχιτώνιο, ισχυροποιώντας τη θεωρία του Φρόιντ περί συνειδητού και ασυνειδήτου, ερμηνεύοντας ως κατάλοιπα από την κτηνώδη φάση του ανθρώπου μορφές σεξουαλικής συμπεριφοράς που χαρακτηρίζονται σήμερα ως παθογενείς όπως η παιδεραστία και η κτηνοβασία. Η μετάβαση από τον Homo Erectus στον Homo Sapiens ενδυναμώνει με βάση την παρούσα μελέτη την άποψη του Δαρβίνου για την εξέλιξη του είδους μας μέσα από πολλές μεταβολές χάρη στην ανάγκη της προσαρμοστικότητας, ενώ αποδυναμώνεται ο ρόλος της υπέρτατης θεΪκής δύναμης. Μέσα σ’ αυτό το πλέγμα πληροφοριών ενσωματώνεται άψογα η έννοια της σεξουαλικότητας άλλοτε ως ειδοποιός διαφορά της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας όπως αυτές καθορίζονται μέσα στις συγκεκριμένες κάθε φορά πολιτικοκοινωνικές και ιδεολογικές συντεταγμένες και άλλοτε ως στοιχείο σύγκλισης των χαρακτηριστικών τους.

Αν ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης και ο Δημήτριος Νανόπουλος με το φιλόδοξο εγχείρημά τους «από την κοσμογονία στην γλωσσογονία» κατάφεραν με το δροσερό επιστημονικό τους διάλογο να μας καταπλήξουν προσεγγίζοντας τις έννοιες της γένεσης του σύμπαντος και της γένεσης της γλώσσας με υψηλό βαθμό ευφυίας και πρωτοτυπίας, συνδέοντας, παραλληλίζοντας και ερμηνεύοντας διεπιστημονικά τα δύο φαινόμενα με τη σύγκλιση των επιστημών τους, ο Αθανάσιος Χρυσικόπουλος, στην εν λόγω μελέτη καταφέρνει μόνος την άρτια ζύμωση πολλαπλών και πολυσχιδών επιστημονικών δεδομένων, διαχειριζόμενος ταυτόχρονα τρία υπό μελέτη ζητούμενα: το ρόλο της γυναίκας, όπως αυτός εναλλάσσεται στη ροή του χρόνου υπό την επήρεια των ιδεολογικών και κοινωνικών μεταβάσεων, την έννοια της θρησκείας, από την πρωτογενή, ενστικτώδη μορφή της έως τα οργανωμένα θρησκευτικά συστήματα και την έννοια της σεξουαλικότητας, από την άκρως αισθητηριακή της εκδοχή έως το ρόλο της για τη διαμόρφωση των Ταμπού και των ισχυρών ηθικών κωδίκων που αποτέλεσαν τα δεσμά για τη χειραγώγηση του γυναικείου φύλου και την κυριαρχία του αρσενικού, καταδεικνύοντας ότι η θέση των γυναικών μέσα στο χρόνο καθορίστηκε εντέλει από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και από τις ιδέες που κάθε φορά έπρεπε να περιφρουρηθούν για την παγίωση των θέσεων του αρσενικού.

Η προσέγγιση του συγγραφέα είναι συνάμα κάθετη και οριζόντια, υπό την έννοια ότι μελετά ανά ιστορική περίοδο τις υπό μελέτη έννοιες και μάλιστα με συγκριτική εθνογραφική και διαπολιτισμική συλλογή πληροφοριών. Το κείμενο δεν καταγράφει απλώς επιστημονικές μελέτες και βιβλιογραφικές αναφορές, αλλά αποτελεί άψογη ζύμωση πολλών ετερόκλητων στοιχείων τα οποία κατορθώνουν επιτυχώς να ερμηνεύσουν με αντικειμενικότητα και ισχυρή επιστημονική επιχειρηματολογία κοινωνίες, ανθρώπινες συμπεριφορές και προφίλ εποχών.

Πολύ εύστοχα ο Αθανάσιος Χρυσικόπουλος στον καίριο ισχυρισμό αρκετών μελετητών του παρελθόντος ότι η πνευματικότητα είναι ίδιον της αρρενωπότητας ενώ η φυσική αντοχή ίδιον της θηλυκότητας, αντιτάσσει την τεκμηριωμένη θέση ότι  η κατανομή των εργασιών ήδη από την εποχή που ο άνθρωπος αρχίζει να εξημερώνει τη φύση και να ασχολείται με το επάγγελμα του βοσκού, δίνει ένα προβάδισμα ελεύθερου χρόνου για περισυλλογή στον άντρα που αποδεσμεύεται από το άγχος του κυνηγιού και της επιβίωσης σε αντίθεση με τη γυναίκα που παραμένει δέσμια των αυξημένων οικιακών και όχι μόνο καθηκόντων της, καταδικασμένη στην πνευματική ατροφία μέχρι πρότινος.

Από την προϊστορική παλαιολιθική και νεολιθική περίοδο, στο χρυσό αιώνα του Περικλή και στην έμφυλη ισότητα της αρχαίας Σπάρτης, από τον ρωμαϊκό έκκλυτο βίο στην σεξουαλική αποχή του μοναχισμού και από τη σεμνοτυφία και τον σκοταδισμό του μεσαίωνα στη λατρεία του σώματος κατά την Αναγέννηση, ο συγγραφέας επιτυγχάνει ένα άψογο οδοιπορικό στα κανάλια εκείνα της ιστορίας που καταδεικνύουν ότι η σεξουαλικότητα αντικατόπτριζε πάντα τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και σηματοδοτούσε το βαθμό της κοινωνικής εκτίμησης που απολάμβανε.

Η προσέγγιση μάλιστα του υπό μελέτη ζητήματος μέσα από τους μύθους των διαφόρων λαών, αφενός ενισχύει το επιστημονικό επιχείρημα αφετέρου μετατρέπει το κείμενο σε ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για μία στείρα, ξύλινη επιστημονική γλώσσα. Το κείμενο έχει ενδυθεί μια γλώσσα εύρωστη, σχεδόν λογοτεχνική σε αρκετά σημεία, που το καθιστά εξαιρετικά εύληπτο και ευχάριστο στη μελέτη του, τόσο που σε αρκετά σημεία ο αναγνώστης παρασύρεται από τη δύναμη της εικονοπλασίας του συγγραφέα και έχει την εντύπωση ότι κρατά στα χέρια του ένα μυθιστόρημα που εξιστορεί το παραμύθι – όπως το ονομάζει και ο ίδιος – της ανθρώπινης εξέλιξης, στο οποίο οι γυναίκες συχνά αναδεικνύονται σε πρόσωπα τραγικά που βιώνουν την υποταγή, την ταπείνωση, την υπονόμευση και τον εξευτελισμό του κυρίαρχου αρσενικού.

Η άρτια επιστημονική δόμηση του έργου, η διάκριση των κεφαλαίων που επιτρέπουν μια ξεκούραστη μελέτη των ανά κεφάλαιο μελετώμενων φαινομένων και εννοιών, η σφαιρικότητα της προσέγγισης  και η δουλεμένη γλώσσα του κειμένου, το καθιστούν ένα ανάγνωσμα που δεν απευθύνεται μόνο στα άτομα που ανήκουν στην επιστημονική κοινότητα, αλλά σε οποιονδήποτε επιθυμεί να βρει απαντήσεις στα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου και στη διαδρομή της σεξουαλικότητας μέσα στο χρόνο όπως αυτή καθορίστηκε, ενισχύθηκε ή φιμώθηκε από τη θρησκεία και τις κοινωνικοπολιτικές αρχές: Δηλαδή σε όλους μας...