Η ΠΑΝΣΙΟΝ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΖΕΙΜΣ ΤΖΟΥΣ.

http://www.critique.gr/index.php?&page=article&id=1078

H πανσιόν και άλλα διηγήματα του Τζέιμς Τζόυς.

Εκδόσεις Καστανιώτη

Μετάφραση: Κοσμάς Πολίτης

Σελ.  73

 

Ένας από τους κορυφαίους και συνάμα πιο αμφιλεγόμενους συγγραφείς των αρχών του 20^ου αιώνα μας εκπλήσσει με αυτή τη συλλογή διηγημάτων συνεχίζοντας το μύθο γύρω από το όνομά του που σφραγίστηκε με το κορυφαίο έργο του Οδυσσέας. Πολλοί τον αποκάλεσαν δυσνόητο, άλλοι βαρετό και κουραστικό, όμως η παρούσα συλλογή που περιλαμβάνει τέσσερα διηγήματα: Μια συνάντηση, Αραβία, Έβλιν και η πανσιόν, τα οποία ήταν ενταγμένα στη συλλογή διηγημάτων του με τον τίτλο οι Δουβλινέζοι, του αποδίδει τον χαρακτηρισμό του ευφυούς λογοτέχνη.

Η αισθητική προσέγγιση των έργων του Τζόυς δεν αποτελεί μια εύκολη υπόθεση. Μια ανάγνωση δεν είναι ποτέ αρκετή για να διακρίνει ο αναγνώστης τη νοηματική διαστρωμάτωση των διηγημάτων και το ρόλο του ιστορικού περιβάλλοντος όπου εντάσσει ο Τζόυς τους ήρωές του.

Στο διήγημα «Μια συνάντηση», ο συγγραφέας φέρνει αντιμέτωπους δυο μαθητές  με τη σχεδόν διαστροφική αντιμετώπιση της νιότης και του έρωτα από έναν ηλικιωμένο άντρα. Θέλοντας να ξεφύγουν από την ανία των μαθητικών θρανίων και την ανιαρή διδακτική λογοτεχνία προτιμώντας τις περιπετειώδεις ιστορίες της Άγριας Δύσης, κάνουν ένα σκασιαρχείο για να απολαύσουν λίγη ελευθερία και να δεχτούν το κάλεσμα της  ατίθασης νεανικής τους φύσης. Όταν έρχονται αντιμέτωποι με το ερώτημα «αν έχουν κάποια αγαπητικιά» το πιο ζωηρό αγόρι που μοιάζει να έχει ξεπεράσει  το φραγμό της συστολής, ομολογεί πως έχει τρεις ενώ ο ίδιος ο συγγραφέας, λόγω της έμφυτης δειλίας του, δεν αποκαλύπτει την αλήθεια. Σοκάρεται όμως όταν ο ηλικιωμένος άντρας παραδέχεται πως κάθε αρσενικό έχει μια αγαπημένη και πως η μεγαλύτερη απόλαυση γι’ αυτόν είναι να ξυλοκοπήσει άγρια όποιο αγόρι έχει αγαπημένη και ακόμη αγριότερα όποιο δεν ομολογήσει την αλήθεια. Ο συγγραφέας ως παιδί-ήρωας ομολογεί πως τον ξενίζει η παραδοχή της σαρκικής ανάγκης κάθε ηλικίας, επειδή ακούει ετούτη την αλήθεια από γέρικα χείλη.

Ο συγγραφέας εντρυφεί σε μια αραχνούφαντη αλήθεια, την οποία όμως δεν την αποτυπώνει με διάφανο τρόπο αλλά την υπονοεί. Περιμένει από τον αναγνώστη να προβεί στην αποκωδικοποίηση μιας φαινομενικά απλής συνάντησης κατά την οποία ανταλλάσσονται ομοίως απλές και εν πρώτης αδιάφορες και δυσνόητου περιεχομένου στιχομυθίες. Μια προσεκτικότερη όμως ματιά στο κείμενο και στις περιγραφές των προσώπων που πρωταγωνιστούν, αποκαλύπτουν την πρόθεση του δημιουργού να κρατά σε εγρήγορση τον αναγνώστη του ώστε να μην διαβάζει απλώς ό,τι περιλαμβάνουν οι λέξεις, αλλά να αποκωδικοποιεί ολόκληρο το λογοτεχνικό σύμπαν του δημιουργού. Η σιωπή, η περιγραφή μιας ρυτίδας, η αναφορά στην ηλικία των ηρώων, το μένος του γέροντα να δείρει τα παιδιά επειδή έχουν το περιθώριο να ερωτευτούν ενώ εκείνος όχι, ενορχηστρώνονται άψογα από τον Τζόυς για να συνθέσουν το αριστοτεχνικά λιτό μήνυμά του που εξαπλώνεται πέρα από όσα αποτυπώνει λεκτικά.

Στο διήγημα «Αραβία», ο Τζόυς έχει φιλοτεχνήσει έναν ακόμη λογοτεχνικό γρίφο. Έπειτα από μια εξαίσια περιγραφή της ζωής των εφήβων στο Δουβλίνο, με τα αγόρια να περνούν από σαράντα κύματα για μια απλή έξοδο σε μια φιλανθρωπική αγορά και τα κορίτσια να αδυνατούν να απολαύσουν έναν περίπατο λόγω της «εβδομάδας περισυλλογής» που επέβαλαν συχνά οι αυστηροί κανόνες των καθολικών σχολείων τα οποία ο συγγραφέας απεχθανόταν, παρουσιάζει έναν αγνό ανεκπλήρωτο έρωτα ανάμεσα σε ένα αγόρι και ένα κορίτσι που αδυνατούν να ανταμώσουν ελεύθερα. Το αγόρι αποφασίζει να πάει μόνο του στην «Αραβία» όπως ονομαζόταν μια φιλανθρωπική γιορτή, δίνοντας στο κορίτσι των λογισμών του την υπόσχεση να του φέρει ένα δώρο. Όταν μετά από χίλιους κόπους βρίσκεται στο χώρο της αγοράς, αναιρεί την υπόσχεσή του επειδή αντικρίζει ένα άλλο κορίτσι να χαριεντίζεται ανόητα με δυο νεαρούς. Αποκαθυλώνει τον έρωτα όταν υποβάλλεται σε μια ψυχική μεταστροφή κατά την οποία η αυτοκριτική του τον κάνει να αντιμετωπίσει την ερωτική έλξη ως ένδειξη ματαιοδοξίας και ως μέσο γελοιοποίησης. Οι συνειρμοί και οι συσχετισμοί που καλείται να κάνει ο αναγνώστης είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι και δυσχερείς αλλά αποδεικνύουν αναμφίβολα τη μεγαλειώδη σκέψη του ίδιου του συγγραφέα.

Τα πράγματα γίνονται ομολογουμένως πιο απλά στην περίπτωση των δύο επόμενων διηγημάτων.

Στο διήγημα «Έβλιν» ο Τζόυς βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για τη δύναμη της συνήθειας και για τα τραγικά διλήμματα που καλείται να αντιμετωπίσει στη ζωή του κάθε άνθρωπος. Η Έβελιν είναι μια νεαρή γυναίκα, ορφανή από μάνα που ζει με τον πατέρα της έχοντας μεγαλώσει τα δυο μικρότερα αδέρφια της. Δεν έχει να θυμάται ιδιαίτερα καλές οικογενειακές στιγμές και στον εαυτό της συχνά εξομολογείται την ανάγκη της για φυγή. Την ελπίδα της διάσωσης βρίσκει στο πρόσωπο ενός νεαρού, έντιμου και γερού άντρα, του Φρανκ ο οποίος κάνει όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες για να φύγουν μαζί. Όμως  η Έβλιν αντιμέτωπη με το όνειρό της βιώνει τον κραδασμό της συνείδησης που την αλυσοδένει στο παρελθόν και στις ελάχιστες καλές στιγμές που είχε ζήσει με τον γονιό της. Η κατάληξή της τραγική, το μυαλό θρυμματισμένο από την ολέθρια αναμέτρηση με τη δύναμη της συνήθειας και τη γοητεία του άγνωστου που πάντα προσφέρει ο έρωτας.

Στο τελευταίο διήγημα της συλλογής, ο συγγραφέας μεταμορφώνεται από ρομαντικό και τραγικό καταγραφέα των ανθρώπινων συναισθημάτων σε ορθολογιστή αποκωδικοποιητή των ανθρώπινων δράσεων. Η κυρία ΜούνεΪ, ιδιοκτήτρια μιας πανσιόν, ζωντοχήρα και ως εκ τούτου κακόφημη, λόγω της προκατάληψης της κλειστής δουβλινέζικης κοινωνίας,  ζει με την «άτακτη» κόρη της Πόλυ, φιλοξενώντας ένα μωσαϊκό ανθρώπων στο πανδοχείο της. Η όμορφη Πόλυ λειτουργεί ως κράχτης για να προσελκύει πελατεία ώσπου δένεται περισσότερο με τον Ντόραν, ένα σοβαρό, έντιμο και ευκατάστατο νεαρό. Η κυρία ΜούνεΪ σκόπιμα αφήνει να αρχίσουν τα κουτσομπολιά ώστε ως μητέρα με θιγμένη τιμή αποφασίζει να αποκαταστήσει την ηθική τάξη και να απαιτήσει από τον Ντόραν να αποκαταστήσει την κόρη της. Ο Τζόυς με ιδιαίτερη μαεστρία και με την προσφιλή τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που με μοναδική επιτυχία ανέπτυξε, παρουσιάζει την έμφυλη στάση απέναντι στο διαχρονικό ζήτημα της δέσμευσης των δύο φύλων. Προβάλλει τη στερεότυπη τάση του θηλυκού να δεθεί με το αρσενικό για να αποκτήσει κοινωνικό κύρος και αποδοχή και την αντίστοιχη τάση του αρσενικού να απεγκλωβιστεί από τον κίνδυνο μιας δέσμευσης κοινωνικά επιζήμιας όταν το θηλυκό εξαρχής δεν τηρεί κάποιες στερεότυπα αποδεκτές προδιαγραφές. Ο συγγραφέας αποδίδει άψογα τόσο την εσωτερική πάλη, τις μηχανορραφίες και την τελική υποταγή του αρσενικού όχι στο θέλημα του θηλυκού αλλά στη δική του ευάλωτη ψυχολογία και στο ζήτημα της εντιμότητας που καθορίζει τις αποφάσεις του.

Εντύπωση προκαλεί η εναλλαγή του ύφους και η δωρική συμπύκνωση των διηγημάτων, η περιγραφική δυναμική, η διαχείριση του εσωτερικού μονολόγου, η εμβρίθεια των νοημάτων και η ισχυρή παρουσία του ρεύματος του μοντερνισμού σε κείμενα που αφήνουν την απλότητα του λόγου να μιλήσει επιτρέποντας στον αναγνώστη να λειτουργήσει ο ίδιος για τη σύλληψη των ιδεών, καθιστώντας την ανάγνωση μια άσκηση οξυδέρκειας. Ακόμη και αν κάποιοι θεωρούν τον Τζόυς βαρετό, το σίγουρο είναι ότι στο γραπτό του δεν υπάρχει τίποτε περιττό και αχρείαστο. Μοιάζει με καλοστημένη άσκηση μαθηματικών που χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις όλα τα δεδομένα για να τη λύσεις σωστά...