Εκδοτικός Οίκος ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
Συγγραφέας Ευγενία Φακίνου
Κατηγορία Ελληνική Λογοτεχνία
ISBN 978-960-03-5334-1
Σελίδες 244
«Δεν ξέρω αν κατάλαβε το νόημα των λόγων μου, γι’ αυτό αποφάσισα να το πω απλά σαν παραμύθι. Έχω καταλάβει ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος. Σαν παραμύθι. Γιατί τότε μπορείς να πεις δύσκολα νοήματα με απλά, κατανοητά λόγια, που μπορούν να καταλάβουν όλοι. Ποτέ μου δεν βαριέμαι όταν ταξιδεύω, είπα, προσπαθώντας να γίνω κατανοητός. Ούτε νιώθω θλίψη. Αντί γι’ αυτό κάθομαι και ακούω. Και μαθαίνω. Ακούω με προσοχή. Με προσοχή, με σεβασμό ακούω. Πράματα που δεν τα βάζει ο νους σου μιλάνε. Να τα: μιλάνε». Στη σελίδα 152 του «Τρένου των νεφών» η Ευγενία Φακίνου αποκαλύπτει την πεμπτουσία της τεχνικής της. Το βιβλίο αποτελεί μια λογοτεχνική διακειμενική κατάθεση μέσα από τον προσφιλή μαγικό ρεαλισμό της αλεξανδρινής καταγωγής της συγγραφέως, η οποία για άλλη μια φορά δίνει το στίγμα μιας λογοτεχνίας που συνδυάζει την απλότητα του παραμυθιού και τον φιλοσοφικό στοχασμό.
Με πρωταγωνιστή τον Κανένα, το alter ego του τυχοδιώκτη ομηρικού Οδυσσέα, η Φακίνου επιχειρεί να παρουσιάσει την πορεία του καθενός προς την ενηλικίωση δομώντας το έργο της με έναν ιδιαίτερα πρωτότυπο τρόπο. Ξεκινώντας από τα παιδικά χρόνια του ήρωά της, ο οποίος έρχεται στον κόσμο από μια μάνα που πεθαίνει στη γέννα κι έναν άφαντο πατέρα ναυτικό και λαθρέμπορο διαμαντιών, τον προσφιλή μας Οδυσσέα, βρίσκει την ευκαιρία να μας δώσει τους βασικούς άξονες γαλούχησης και διαμόρφωσης μιας υγιούς προσωπικότητας που δεν είναι άλλοι από την εκπαίδευση, τη γυναικεία στοργή, το υγιές κοινωνικό περιβάλλον και εντέλει τον ρόλο της αυτοδιάθεσης και της πρωτοβουλίας. Διόλου τυχαίο το όνομα Οδυσσέας που ανακυκλώνεται στα δυο τελευταία έργα της Φακίνου, αφού και στο «Οδυσσέας και Μπλουζ» επίσης πετυχαίνει τη σύνδεση με τη γοητευτική λογοτεχνικά προσωπικότητα του ομηρικού ήρωα μέσα από μια επίσης εσωτερική διαδικασία αυτοπραγμάτωσης. Ο Κανένας, λοιπόν, περνώντας μία μία τις φάσεις της ενηλικίωσης, καταλήγει να είναι ο καθένας που επιδίδεται στην ατομική προσπάθεια κατάκτησης της αυτογνωσίας στην οποία στοχεύει η ενηλικίωση. Κόντρα ή αρωγός σ’ αυτή την απόπειρα, το κοινωνικό περιβάλλον που γίνεται αιτία να αποκτήσει ο Κανένας τις εμπειρίες εκείνες που ζυμώνουν την ψυχή του με αλήθειες οι οποίες διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του και την ατομική του ιστορία.
Πολύ ευρηματικά η Φακίνου δανείζεται το τρένο των νεφών που διανύει την απόσταση από τη Σάλτα της Αργεντινής μέχρι το λιμάνι Βαλπαράισο της Χιλής, προκειμένου να το μετουσιώσει σε σύμβολο χρησιμοποιώντας τα βαγόνια του ως ενδιάμεσα στάδια της πορείας προς την ωρίμανση του ήρωά της. Σ’ αυτά τα βαγόνια ο ήρωας θα έρθει αντιμέτωπος με αλήθειες που πρέπει να κατακτήσει σ’ αυτή τη μοναχική υπαρξιακή διαδρομή οι οποίες αλλοιώνουν και μεταλλάσσουν την παιδικότητά του. Ο Κανένας παρακολουθεί τον εαυτό του να μεγαλώνει απότομα και να αποκτά τα χαρακτηριστικά των διαφόρων ηλικιών, καταλύοντας την έννοια του χρόνου η οποία από τη γραφίδα της συγγραφέως αποδεικνύεται απόλυτα σύμφωνη με τη θεωρία της σχετικότητας. Οι άνθρωποι μεγαλώνουν λόγω των εμπειριών που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά τους και όχι λόγω –ή τουλάχιστον όχι μόνο– των βιολογικών τους αλλαγών.
Η μετακίνηση από βαγόνι σε βαγόνι γίνεται κατά το δοκούν του ελεγκτή, πράγμα που σηματοδοτεί ότι η μετάβαση από εμπειρία σε εμπειρία δεν σχετίζεται μόνο με τις ηλικιακές μεταβάσεις από φάση σε φάση αλλά και από το πλέγμα των συγκυριών που οδηγούν αντίστοιχα προς ένα σύνολο εμπειριών. Έτσι ο Κανένας στα διάφορα βαγόνια έρχεται αντιμέτωπος με όλη την ομορφιά αλλά και την ασχήμια της ζωής και γεύεται την υποκρισία, τον έρωτα, τη βία, τη διαστροφή, τον θάνατο και τα ανθρώπινα πάθη.
Ταυτόχρονα όμως του δίνεται η ευκαιρία να έρθει σε επαφή με την πανανθρώπινη ιστορία του κόσμου και με ανθρώπους που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωσή της. Παρότι αναφέρονται πολλά περιστατικά της λατινοαμερικανικής ιστορίας, οι συμβολισμοί είναι τέτοιοι που ο Έλληνας αναγνώστης στιγμή δεν αμφιβάλλει για τη νοηματοδοσία των ηρώων και των καταστάσεων που περιγράφονται. Η ομοιογένεια ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων χωροχρονικά αποτελεί χρήσιμο εργαλείο της τεχνικής της Φακίνου προκειμένου να διαμορφώσει μια ιδιαίτερα σαγηνευτική, εξωτική ατμόσφαιρα στο βιβλίο δίχως να στερηθεί το μήνυμά της την ελληνικότητα και την καθαρότητα που εκπέμπει. Ευρηματικότατο τέχνασμα αποτελεί η περιγραφή καίριων χαρακτηριστικών ανθρώπων και καταστάσεων με τις οποίες ενώ συνεχίζει να τις διαχειρίζεται με τρόπο εμβληματικό κατορθώνει να δημιουργεί τις απαραίτητες συνειρμικές συνδέσεις με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Η έμμεση αναφορά της στον Μέγκελε, τον χασάπη γιατρό του Άουσβιτς με τα εγκληματικά πειράματα σε Εβραίους διδύμους, στην Εύα Μπράουν, αγαπημένη του Χίτλερ, αλλά και στον Αριστοτέλη Ωνάση και στην Κάλλας, είναι λίγα μόνο από τα συμβολικής βαρύτητας πρόσωπα που παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και τα οποία είναι εύκολα αναγνωρίσιμα, δίχως να αναφέρονται τα ονόματά τους, αφήνοντας το επιμύθιο που η Φακίνου επιδιώκει να μεταδώσει. Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει περισσότερο στο κείμενο είναι η επιλογή μιας λατινοαμερικανικής ατμόσφαιρας και κουλτούρας που αναπαραστάθηκαν με εξαιρετική δεξιοτεχνία αποκαλύπτοντας αφενός τα λατινοαμερικανικά διαβάσματα της Ευγενίας Φακίνου, αφετέρου το υπερκειμενικό της μήνυμα ότι η λογοτεχνία και η ιστορία αποτελούν ένα διαχρονικό και οικουμενικό Όλον.
Η ιστορική μελέτη της Φακίνου πάνω σε πληροφορίες και στην κουλτούρα ενός ξένου προς τον δικό μας πολιτισμό δεν στοχεύει βεβαίως στον εντυπωσιασμό του αναγνώστη αλλά –όπως συχνά πετυχαίνει στη λογοτεχνία της– επιδιώκει να υπογραμμίσει την παγκοσμιότητα των ανθρώπινων αξιών και την προβολή της αυτογνωσίας ως τερματικό σταθμό κάθε ανθρώπινης δράσης. Ολόκληρο το κείμενο είναι αποτέλεσμα αισθητικής και γνωστικής λεπτοδουλειάς, αφού η Φακίνου σε κάθε σελίδα αποδεικνύει πως ελέγχει απόλυτα το πραγματολογικό της οπλοστάσιο και τα αποσπάσματα από βιβλία Λατινοαμερικανών συγγραφέων είναι απόλυτα ενσωματωμένα στη ροή του δικού της κειμένου.
Η γλώσσα της, φυσική, ρέουσα με μια επίφαση απλότητας που κατακτάται έπειτα από σκληρή πειθαρχία και δουλειά, επιβεβαιώνει ότι η ομορφιά βρίσκεται στη φυσικότητα και στο αβίαστο συνταίριασμα γλωσσικών στοιχείων. Ο Κανένας, στην αναζήτηση της πατρικής φιγούρας στην οποία επιδίδεται σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του, διαπιστώνει πως ενώ ξεκινά όντας το μηδέν, καταλήγει να κατακτήσει τον εαυτό του, όταν καταφέρνει να γίνει ο πατέρας του. Όταν υιοθετήσει δηλαδή την προγονική του ιστορία και κατανοήσει τον ρόλο της ρίζας του. Η αναζήτηση της ρίζας, εν ολίγοις, η οποία επιμερίζεται σε ρίζα προσωπική-γονιδιακή και σε ρίζα ιστορική οδηγεί, σύμφωνα με το επιμύθιο του «Τρένου των νεφών», το μόνο μέσο αυτοπραγμάτωσης. Αναζητώντας τον γονιό σου και συνειδητοποιώντας ότι παίρνεις τη θέση του μέσα στον χρόνο σαν σκυτάλη που σου παραδίνεται προκειμένου να γίνεις ο συνεχιστής του προηγούμενου επιβάτη στο τρένο των νεφών, αποχαιρετάς διά παντός την άγνοια και την αθωότητα του παιδικού ανύπαρκτου εαυτού σου, που νομίζεις ότι υπάρχει ώσπου να αυτοκαθοριστείς μέσα από τον προγονικό σου βλαστό.
Ξεκινώντας με τη «Μεγάλη Πράσινη» και συνεχίζοντας με μια πλειάδα έργων για να φτάσει στο έπακρο του διακειμενικού μαγικού ρεαλισμού με το «Τρένο των νεφών», η Φακίνου αποδεικνύει πως συνεχίζει να αποτελεί μια σοβαρή και ώριμη λογοτεχνική παρουσία στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, καθώς κάθε της βιβλίο είναι μια πρωτότυπη λογοτεχνική κατάθεση και μια ζωτικής σημασίας προβληματική πάνω στα ανθρώπινα προβλήματα, επίκαιρα ή διαχρονικά, αλλά και σε τεχνικές γραφής που ξεφεύγουν από την πεπατημένη γραμμική αφήγηση.
Με πρωταγωνιστή τον Κανένα, το alter ego του τυχοδιώκτη ομηρικού Οδυσσέα, η Φακίνου επιχειρεί να παρουσιάσει την πορεία του καθενός προς την ενηλικίωση δομώντας το έργο της με έναν ιδιαίτερα πρωτότυπο τρόπο. Ξεκινώντας από τα παιδικά χρόνια του ήρωά της, ο οποίος έρχεται στον κόσμο από μια μάνα που πεθαίνει στη γέννα κι έναν άφαντο πατέρα ναυτικό και λαθρέμπορο διαμαντιών, τον προσφιλή μας Οδυσσέα, βρίσκει την ευκαιρία να μας δώσει τους βασικούς άξονες γαλούχησης και διαμόρφωσης μιας υγιούς προσωπικότητας που δεν είναι άλλοι από την εκπαίδευση, τη γυναικεία στοργή, το υγιές κοινωνικό περιβάλλον και εντέλει τον ρόλο της αυτοδιάθεσης και της πρωτοβουλίας. Διόλου τυχαίο το όνομα Οδυσσέας που ανακυκλώνεται στα δυο τελευταία έργα της Φακίνου, αφού και στο «Οδυσσέας και Μπλουζ» επίσης πετυχαίνει τη σύνδεση με τη γοητευτική λογοτεχνικά προσωπικότητα του ομηρικού ήρωα μέσα από μια επίσης εσωτερική διαδικασία αυτοπραγμάτωσης. Ο Κανένας, λοιπόν, περνώντας μία μία τις φάσεις της ενηλικίωσης, καταλήγει να είναι ο καθένας που επιδίδεται στην ατομική προσπάθεια κατάκτησης της αυτογνωσίας στην οποία στοχεύει η ενηλικίωση. Κόντρα ή αρωγός σ’ αυτή την απόπειρα, το κοινωνικό περιβάλλον που γίνεται αιτία να αποκτήσει ο Κανένας τις εμπειρίες εκείνες που ζυμώνουν την ψυχή του με αλήθειες οι οποίες διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του και την ατομική του ιστορία.
Πολύ ευρηματικά η Φακίνου δανείζεται το τρένο των νεφών που διανύει την απόσταση από τη Σάλτα της Αργεντινής μέχρι το λιμάνι Βαλπαράισο της Χιλής, προκειμένου να το μετουσιώσει σε σύμβολο χρησιμοποιώντας τα βαγόνια του ως ενδιάμεσα στάδια της πορείας προς την ωρίμανση του ήρωά της. Σ’ αυτά τα βαγόνια ο ήρωας θα έρθει αντιμέτωπος με αλήθειες που πρέπει να κατακτήσει σ’ αυτή τη μοναχική υπαρξιακή διαδρομή οι οποίες αλλοιώνουν και μεταλλάσσουν την παιδικότητά του. Ο Κανένας παρακολουθεί τον εαυτό του να μεγαλώνει απότομα και να αποκτά τα χαρακτηριστικά των διαφόρων ηλικιών, καταλύοντας την έννοια του χρόνου η οποία από τη γραφίδα της συγγραφέως αποδεικνύεται απόλυτα σύμφωνη με τη θεωρία της σχετικότητας. Οι άνθρωποι μεγαλώνουν λόγω των εμπειριών που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά τους και όχι λόγω –ή τουλάχιστον όχι μόνο– των βιολογικών τους αλλαγών.
Η μετακίνηση από βαγόνι σε βαγόνι γίνεται κατά το δοκούν του ελεγκτή, πράγμα που σηματοδοτεί ότι η μετάβαση από εμπειρία σε εμπειρία δεν σχετίζεται μόνο με τις ηλικιακές μεταβάσεις από φάση σε φάση αλλά και από το πλέγμα των συγκυριών που οδηγούν αντίστοιχα προς ένα σύνολο εμπειριών. Έτσι ο Κανένας στα διάφορα βαγόνια έρχεται αντιμέτωπος με όλη την ομορφιά αλλά και την ασχήμια της ζωής και γεύεται την υποκρισία, τον έρωτα, τη βία, τη διαστροφή, τον θάνατο και τα ανθρώπινα πάθη.
Ταυτόχρονα όμως του δίνεται η ευκαιρία να έρθει σε επαφή με την πανανθρώπινη ιστορία του κόσμου και με ανθρώπους που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωσή της. Παρότι αναφέρονται πολλά περιστατικά της λατινοαμερικανικής ιστορίας, οι συμβολισμοί είναι τέτοιοι που ο Έλληνας αναγνώστης στιγμή δεν αμφιβάλλει για τη νοηματοδοσία των ηρώων και των καταστάσεων που περιγράφονται. Η ομοιογένεια ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων χωροχρονικά αποτελεί χρήσιμο εργαλείο της τεχνικής της Φακίνου προκειμένου να διαμορφώσει μια ιδιαίτερα σαγηνευτική, εξωτική ατμόσφαιρα στο βιβλίο δίχως να στερηθεί το μήνυμά της την ελληνικότητα και την καθαρότητα που εκπέμπει. Ευρηματικότατο τέχνασμα αποτελεί η περιγραφή καίριων χαρακτηριστικών ανθρώπων και καταστάσεων με τις οποίες ενώ συνεχίζει να τις διαχειρίζεται με τρόπο εμβληματικό κατορθώνει να δημιουργεί τις απαραίτητες συνειρμικές συνδέσεις με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Η έμμεση αναφορά της στον Μέγκελε, τον χασάπη γιατρό του Άουσβιτς με τα εγκληματικά πειράματα σε Εβραίους διδύμους, στην Εύα Μπράουν, αγαπημένη του Χίτλερ, αλλά και στον Αριστοτέλη Ωνάση και στην Κάλλας, είναι λίγα μόνο από τα συμβολικής βαρύτητας πρόσωπα που παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και τα οποία είναι εύκολα αναγνωρίσιμα, δίχως να αναφέρονται τα ονόματά τους, αφήνοντας το επιμύθιο που η Φακίνου επιδιώκει να μεταδώσει. Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει περισσότερο στο κείμενο είναι η επιλογή μιας λατινοαμερικανικής ατμόσφαιρας και κουλτούρας που αναπαραστάθηκαν με εξαιρετική δεξιοτεχνία αποκαλύπτοντας αφενός τα λατινοαμερικανικά διαβάσματα της Ευγενίας Φακίνου, αφετέρου το υπερκειμενικό της μήνυμα ότι η λογοτεχνία και η ιστορία αποτελούν ένα διαχρονικό και οικουμενικό Όλον.
Η ιστορική μελέτη της Φακίνου πάνω σε πληροφορίες και στην κουλτούρα ενός ξένου προς τον δικό μας πολιτισμό δεν στοχεύει βεβαίως στον εντυπωσιασμό του αναγνώστη αλλά –όπως συχνά πετυχαίνει στη λογοτεχνία της– επιδιώκει να υπογραμμίσει την παγκοσμιότητα των ανθρώπινων αξιών και την προβολή της αυτογνωσίας ως τερματικό σταθμό κάθε ανθρώπινης δράσης. Ολόκληρο το κείμενο είναι αποτέλεσμα αισθητικής και γνωστικής λεπτοδουλειάς, αφού η Φακίνου σε κάθε σελίδα αποδεικνύει πως ελέγχει απόλυτα το πραγματολογικό της οπλοστάσιο και τα αποσπάσματα από βιβλία Λατινοαμερικανών συγγραφέων είναι απόλυτα ενσωματωμένα στη ροή του δικού της κειμένου.
Η γλώσσα της, φυσική, ρέουσα με μια επίφαση απλότητας που κατακτάται έπειτα από σκληρή πειθαρχία και δουλειά, επιβεβαιώνει ότι η ομορφιά βρίσκεται στη φυσικότητα και στο αβίαστο συνταίριασμα γλωσσικών στοιχείων. Ο Κανένας, στην αναζήτηση της πατρικής φιγούρας στην οποία επιδίδεται σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του, διαπιστώνει πως ενώ ξεκινά όντας το μηδέν, καταλήγει να κατακτήσει τον εαυτό του, όταν καταφέρνει να γίνει ο πατέρας του. Όταν υιοθετήσει δηλαδή την προγονική του ιστορία και κατανοήσει τον ρόλο της ρίζας του. Η αναζήτηση της ρίζας, εν ολίγοις, η οποία επιμερίζεται σε ρίζα προσωπική-γονιδιακή και σε ρίζα ιστορική οδηγεί, σύμφωνα με το επιμύθιο του «Τρένου των νεφών», το μόνο μέσο αυτοπραγμάτωσης. Αναζητώντας τον γονιό σου και συνειδητοποιώντας ότι παίρνεις τη θέση του μέσα στον χρόνο σαν σκυτάλη που σου παραδίνεται προκειμένου να γίνεις ο συνεχιστής του προηγούμενου επιβάτη στο τρένο των νεφών, αποχαιρετάς διά παντός την άγνοια και την αθωότητα του παιδικού ανύπαρκτου εαυτού σου, που νομίζεις ότι υπάρχει ώσπου να αυτοκαθοριστείς μέσα από τον προγονικό σου βλαστό.
Ξεκινώντας με τη «Μεγάλη Πράσινη» και συνεχίζοντας με μια πλειάδα έργων για να φτάσει στο έπακρο του διακειμενικού μαγικού ρεαλισμού με το «Τρένο των νεφών», η Φακίνου αποδεικνύει πως συνεχίζει να αποτελεί μια σοβαρή και ώριμη λογοτεχνική παρουσία στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, καθώς κάθε της βιβλίο είναι μια πρωτότυπη λογοτεχνική κατάθεση και μια ζωτικής σημασίας προβληματική πάνω στα ανθρώπινα προβλήματα, επίκαιρα ή διαχρονικά, αλλά και σε τεχνικές γραφής που ξεφεύγουν από την πεπατημένη γραμμική αφήγηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου