http://www.diavasame.gr/page.aspx?itemID=PPG1386_1507
Αν η Ιλιάδα είναι το νεανικό έπος του Ομήρου μες στο οποίο διακρίνει κανείς τα φιλοπόλεμα ιδεώδη της μυκηναϊκής εποχής, το «Τραγούδι του Αχιλλέα» αποτελεί μια καταλυτική ανάγνωση του μύθου που ανατρέπει τον καθαρά πολεμικό και ηρωικό χαρακτήρα του έργου, αποκαθιστώντας το ρόλο και τη λειτουργία των ανθρώπινων συναισθημάτων στην επίτευξη της ευτυχίας.
Σίγουρα αποτελεί παράτολμο εγχείρημα το να καταπιαστεί κανείς να ξαναγράψει ένα θέμα απόλυτα καταξιωμένο από το χρόνο στη φόρμα που το απέδωσε ο Όμηρος, όμως η Μίλερ με αυτή της την προσπάθεια δεν αποδεικνύει απλώς συγγραφική, εκφραστική δεινότητα και θαρραλέα φιλοδοξία. Μέσα από τις σελίδες της αναδύεται η βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη να αποκαταστήσει μια διαχρονικά ισχυρή τάξη πραγμάτων που ανεξαρτήτως εποχής ισχύει και κατευθύνει τις ανθρώπινες συνειδήσεις.
Το βασικό φόντο της ιστορίας της είναι στο ένα τρίτο του έργου η ιστορία που πραγματεύεται ο Όμηρος στην Ιλιάδα του, όμως η συγγραφέας δεν περιορίζεται μόνο στα δρώμενα γύρω από το κάστρο της Τροίας. Ξετυλίγει το κουβάρι της ξεκινώντας από την πρώτη γνωριμία των δυο διάσημων φίλων/εραστών, του Αχιλλέα και του Πάτροκλου, απενοχοποιώντας και φωτίζοντας την ανθρώπινη πλευρά τους ήδη από τα πρώτα χρόνια της παιδικής τους ηλικίας. Είναι εντυπωσιακή η ζωντάνια της περιγραφής της πρώτης τους συνάντησης έτσι όπως τα δυο αγόρια ξεδιπλώνουν το ένα στο άλλο την τρυφερότητα, την πίστη και την ερωτική αφοσίωση, περνώντας από τα συναισθηματικά κανάλια του φόβου, της έκπληξης, της ενοχής, της αποδοχής και της λύτρωσης.
Το πρώτο και καθοριστικό εύρημα της συγγραφέως για τη λογοτεχνική ποιότητα του βιβλίου είναι η επιλογή της να παρουσιάσει όλη την εξέλιξη του μύθου μέσα από τα μάτια, τις αισθήσεις και τις σκέψεις του Πάτροκλου, του απόλυτα ταπεινού, γήινου ήρωα που είχε απολέσει από μια παιδική απερισκεψία τα πριγκηπικά του προνόμια. Πρόκειται για την ανατρεπτική φιγούρα ενός ήρωα που δεν κερδίζει την καταξίωση στα μάτια του κόσμου βάφοντας τα χέρια του με αίμα στα πεδία των μαχών αλλά χάρη στην επιλογή του να αφοσιωθεί ερωτικά στον ημίθεο Αχιλλέα, γοητεύοντας με τα χαρίσματα της ψυχής του και όχι με τις πολεμικές του επιδόσεις και το μυϊκό του σθένος. Η προσέγγιση της γοητευτικής προσωπικότητας του ομηρικού Αχιλλέα μέσα από τα μάτια του πιο κοντινού του ανθρώπου –και το τονίζω, ενός απλού, ερωτευμένου θνητού–, προσφέρει στο έργο την αναγκαία μυθιστορηματική αληθοφάνεια, για να μπορέσει ο αναγνώστης να αισθανθεί οικείο τον ημίθεο. Η ομηρική μούσα που γνωρίζει τα πάντα και εμπνέει τους ποιητές προσφέροντάς τους την ποιητική αδεία να γνωρίζουν τα πάντα εντός και εκτός των ψυχικών τους τειχών, στο έργο της Μίλερ αποδεικνύεται περιττή. Ο Πάτροκλος, ως πλάσμα με σάρκα κι αίμα αλλά και ως πνεύμα αόρατο όταν περνάει στη χορεία των νεκρών, διαθέτει τέτοια αφηγηματική ενάργεια στο κείμενό της που πείθει και τον πιο δύσπιστο αναγνώστη για τη βαθιά γνώση της ψυχολογίας του Αχιλλέα.
Το κείμενο της Μίλερ, ένα απόλυτα πρωτότυπο κείμενο, παρότι χρησιμοποιεί ως βατήρα της έμπνευσής της την ομηρική προσέγγιση του Τρωικού Πολέμου, εκτινάσσεται λογοτεχνικά χάρη στην ειλικρίνεια και τη σχολαστική προσέγγιση του μύθου μέσα από την επιστημονική μελέτη που έχει προηγηθεί. Ίσως γι’ αυτό το πιο ασύλληπτο προτέρημα του βιβλίου είναι η καθηλωτική έλξη που ασκεί σε αναγνώστες οι οποίοι γνωρίζουν εξαρχής την ιστορία και την κατάληξη των ηρώων. Διαθέτει την περιγραφική και λογοτεχνική δυναμική του αρχαίου δράματος που συγκινεί τα πλήθη στηριγμένο πάντα στους τέσσερις γνωστούς θεματολογικούς κύκλους του αρχαίου θεάτρου.
Η Μίλερ, με πολύτιμο αρωγό την επιστημονική της κατάρτιση, πετυχαίνει το ακατόρθωτο, αποδίδοντας με απερίγραπτη μαεστρία τη διάσημη ιστορία με ευαισθησία και ρομαντισμό που σε καμία περίπτωση δεν εκτρέπονται σε φτηνά τεχνάσματα αφηγηματικής σαγήνης. Κάθε φράση είναι αποτέλεσμα λεπτομερούς επεξεργασίας και η λεκτική και μυθολογική αφαίρεση που υπάρχει στο κείμενο είναι εναρμονισμένες με την αυστηρά επιλεκτική χρήση των εκφραστικών της μέσων και τον απαραίτητο ορθολογισμό στο μυθιστορηματικό λόγο.
Ιδιαίτερα παραστατική, σχεδόν κινηματογραφική, η περιγραφή των υπερφυσικών πλασμάτων που αναφέρονται στο κείμενο και συγκεκριμένα ο Κένταυρος Χείρων και η Θέτιδα, η οποία εκπροσωπεί αρκετά πειστικά τον αδυσώπητο κόσμο των ανθρωπόμορφων, αδίστακτων Ολύμπιων θεών με εκείνη την ιδιότυπη, σαρκαστική αίσθηση του δικαίου, δίχως να χάνει τα όρια του μέτρου.
Το στοιχείο ωστόσο που δεσπόζει σε κάθε λέξη του κειμένου είναι η ανθρώπινη διάσταση του ηρωισμού. Η ψυχή που υποφέρει από πάθη και κατορθώνει άλλοτε να τα διαχειριστεί και άλλοτε να βουλιάξει μέσα στο σκότος τους με ιδιαίτερη αυταπάρνηση, το κορμί που λαχταρά τη ζωή ακόμη και όταν το κυρίαρχο ιδεώδες είναι η υστεροφημία και η δόξα. Η Θέτιδα ξέρει ότι ο γιος της θα πεθάνει πολεμώντας και προσπαθεί να αποτρέψει αυτό το θάνατο, όμοια άνθρωπος σε κάποια σημεία και άλλοτε ευνόητα ψυχρή σαν θεότητα.
Η γραφίδα της Μίλερ γοητεύει επίσης επειδή καταπιάνεται με τα απλά, φαινομενικά ασήμαντα καθημερινά πράγματα. Με λεπτομέρειες που αποτελούν το αλάτι των γλυκών, ερωτικών αναμνήσεων. Αφιερώνει εκπληκτικές παραγράφους σε ένα χάδι, σ’ ένα παρακάλι, σ’ ένα γλυκόλογο. Αφιερώνει περισσότερο χρόνο σε απλές, κρυφές στιγμές των δυο εραστών, παρά στις περιγραφές των μαχών και στη σκληρότητα του πολέμου, δίχως να υστερεί διόλου στις ψυχρές αναπαραστάσεις των πολεμικών αναμετρήσεων. Ο ρομαντισμός και ο λυρισμός εναλλάσσονται με τον κινηματογραφικό ρεαλισμό με τέτοια άνεση, σαν να ανοιγοκλείνει απλώς μια πόρτα σ’ ένα θεατρικό σκηνικό.
Ο Αχιλλέας γνωρίζει το χρησμό βάσει του οποίου θα πεθάνει όταν σκοτώσει τον Έκτορα και με τραγική απλότητα επαναλαμβάνει «τι μου έχει κάνει για να τον σκοτώσω;»,υπογραμμίζοντας έτσι την παράνοια του πολέμου και την τραγικότητα του πεπρωμένου του με ελάχιστες λέξεις. Ο εραστής προσεύχεται στους θεούς και εύχεται για τον άριστο των Αχαιών να απομακρύνει όσο γίνεται την επαλήθευση των θείων λόγων, τονίζοντας έτσι την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που πασχίζει μάταια να παρέμβει στη μοίρα. Η ανδρεία, η αιμοσταγής επιδίωξη της δόξας, το ασαφές περίβλημα μιας θέωσης που ο Αχιλλέας μοιάζει να περιφρονεί, απ’ τη γραφίδα της Μίλερ αποδίδονται μα δεν κατέχουν ως ιδεώδη τον πρωτεύοντα ρόλο στο κείμενο. Για εκείνη προέχουν τα απλά καθημερινά πράγματα και οι ανθρώπινες διαστάσεις και συνέπειες των υπερφίαλων ιδανικών.
Αν η Οδύσσεια έχει χαρακτηριστεί ως το ώριμο, φιλειρηνικό έπος του Ομήρου, η Μίλερ καταφέρνει να αποδώσει ήδη από την Ιλιάδα τους φιλειρηνικούς προβληματισμούς της και να εξυμνήσει τη φιλία, την ειρήνη και τον έρωτα. Έναν έρωτα δίχως ταμπού, όρια και προϋποθέσεις. Με ζυγιασμένη δικαιοσύνη ανάμεσα στον ηρωισμό των Τρώων και των Ελλήνων, ο Αχιλλέας της κερδίζει τις εντυπώσεις χάρη στο φως που χύνουν τα λεγόμενα του Πάτροκλου για τις στιγμές του εκτός μάχης, για το τραγούδι του, για την παιγνιώδη του διάθεση, για τη δικαιοσύνη και τα δάκρυά του.
Ο τελευταίος και βασικότερος όμως άθλος της Μίλερ είναι η λογοτεχνική της επιδίωξη να επιβάλει στη συνείδηση του αναγνώστη της δυο ομοφυλόφιλους ήρωες ως πρότυπα ανθρωπιάς και ανδρισμού. Η περιγραφή της ευαίσθητης και ευάλωτης πλευράς του Αχιλλέα δεν αποτελεί για τη Μίλερ «αχίλλειο πτέρνα» που αμαυρώνει το ηρωικό ιδεώδες. Υμνεί τον Πάτροκλο και τον Αχιλλέα της, επειδή ακριβώς τολμούσαν να είναι γνήσια ανθρώπινοι σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε το αίμα, η πολεμική ματαιοδοξία.
Τέλος, θα ήταν άδικο να μην αποδοθούν τα εύσημα στην άψογη μετάφραση της Αναστασίας Καλλιοντζή, η οποία κατάφερε να αποδώσει το ύφος της Μίλερ με αριστοτεχνική γλωσσική ευελιξία.
Εκδοτικός Οίκος
ΔΙΟΠΤΡΑ
Συγγραφέας Μadeline Miler
Μετάφραση Aναστασία Καλλιοντζή
Κατηγορία
ISBN 978-960-364-579-5
ΣΕΛ. 494
Σίγουρα αποτελεί παράτολμο εγχείρημα το να καταπιαστεί κανείς να ξαναγράψει ένα θέμα απόλυτα καταξιωμένο από το χρόνο στη φόρμα που το απέδωσε ο Όμηρος, όμως η Μίλερ με αυτή της την προσπάθεια δεν αποδεικνύει απλώς συγγραφική, εκφραστική δεινότητα και θαρραλέα φιλοδοξία. Μέσα από τις σελίδες της αναδύεται η βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη να αποκαταστήσει μια διαχρονικά ισχυρή τάξη πραγμάτων που ανεξαρτήτως εποχής ισχύει και κατευθύνει τις ανθρώπινες συνειδήσεις.
Το βασικό φόντο της ιστορίας της είναι στο ένα τρίτο του έργου η ιστορία που πραγματεύεται ο Όμηρος στην Ιλιάδα του, όμως η συγγραφέας δεν περιορίζεται μόνο στα δρώμενα γύρω από το κάστρο της Τροίας. Ξετυλίγει το κουβάρι της ξεκινώντας από την πρώτη γνωριμία των δυο διάσημων φίλων/εραστών, του Αχιλλέα και του Πάτροκλου, απενοχοποιώντας και φωτίζοντας την ανθρώπινη πλευρά τους ήδη από τα πρώτα χρόνια της παιδικής τους ηλικίας. Είναι εντυπωσιακή η ζωντάνια της περιγραφής της πρώτης τους συνάντησης έτσι όπως τα δυο αγόρια ξεδιπλώνουν το ένα στο άλλο την τρυφερότητα, την πίστη και την ερωτική αφοσίωση, περνώντας από τα συναισθηματικά κανάλια του φόβου, της έκπληξης, της ενοχής, της αποδοχής και της λύτρωσης.
Το πρώτο και καθοριστικό εύρημα της συγγραφέως για τη λογοτεχνική ποιότητα του βιβλίου είναι η επιλογή της να παρουσιάσει όλη την εξέλιξη του μύθου μέσα από τα μάτια, τις αισθήσεις και τις σκέψεις του Πάτροκλου, του απόλυτα ταπεινού, γήινου ήρωα που είχε απολέσει από μια παιδική απερισκεψία τα πριγκηπικά του προνόμια. Πρόκειται για την ανατρεπτική φιγούρα ενός ήρωα που δεν κερδίζει την καταξίωση στα μάτια του κόσμου βάφοντας τα χέρια του με αίμα στα πεδία των μαχών αλλά χάρη στην επιλογή του να αφοσιωθεί ερωτικά στον ημίθεο Αχιλλέα, γοητεύοντας με τα χαρίσματα της ψυχής του και όχι με τις πολεμικές του επιδόσεις και το μυϊκό του σθένος. Η προσέγγιση της γοητευτικής προσωπικότητας του ομηρικού Αχιλλέα μέσα από τα μάτια του πιο κοντινού του ανθρώπου –και το τονίζω, ενός απλού, ερωτευμένου θνητού–, προσφέρει στο έργο την αναγκαία μυθιστορηματική αληθοφάνεια, για να μπορέσει ο αναγνώστης να αισθανθεί οικείο τον ημίθεο. Η ομηρική μούσα που γνωρίζει τα πάντα και εμπνέει τους ποιητές προσφέροντάς τους την ποιητική αδεία να γνωρίζουν τα πάντα εντός και εκτός των ψυχικών τους τειχών, στο έργο της Μίλερ αποδεικνύεται περιττή. Ο Πάτροκλος, ως πλάσμα με σάρκα κι αίμα αλλά και ως πνεύμα αόρατο όταν περνάει στη χορεία των νεκρών, διαθέτει τέτοια αφηγηματική ενάργεια στο κείμενό της που πείθει και τον πιο δύσπιστο αναγνώστη για τη βαθιά γνώση της ψυχολογίας του Αχιλλέα.
Το κείμενο της Μίλερ, ένα απόλυτα πρωτότυπο κείμενο, παρότι χρησιμοποιεί ως βατήρα της έμπνευσής της την ομηρική προσέγγιση του Τρωικού Πολέμου, εκτινάσσεται λογοτεχνικά χάρη στην ειλικρίνεια και τη σχολαστική προσέγγιση του μύθου μέσα από την επιστημονική μελέτη που έχει προηγηθεί. Ίσως γι’ αυτό το πιο ασύλληπτο προτέρημα του βιβλίου είναι η καθηλωτική έλξη που ασκεί σε αναγνώστες οι οποίοι γνωρίζουν εξαρχής την ιστορία και την κατάληξη των ηρώων. Διαθέτει την περιγραφική και λογοτεχνική δυναμική του αρχαίου δράματος που συγκινεί τα πλήθη στηριγμένο πάντα στους τέσσερις γνωστούς θεματολογικούς κύκλους του αρχαίου θεάτρου.
Η Μίλερ, με πολύτιμο αρωγό την επιστημονική της κατάρτιση, πετυχαίνει το ακατόρθωτο, αποδίδοντας με απερίγραπτη μαεστρία τη διάσημη ιστορία με ευαισθησία και ρομαντισμό που σε καμία περίπτωση δεν εκτρέπονται σε φτηνά τεχνάσματα αφηγηματικής σαγήνης. Κάθε φράση είναι αποτέλεσμα λεπτομερούς επεξεργασίας και η λεκτική και μυθολογική αφαίρεση που υπάρχει στο κείμενο είναι εναρμονισμένες με την αυστηρά επιλεκτική χρήση των εκφραστικών της μέσων και τον απαραίτητο ορθολογισμό στο μυθιστορηματικό λόγο.
Ιδιαίτερα παραστατική, σχεδόν κινηματογραφική, η περιγραφή των υπερφυσικών πλασμάτων που αναφέρονται στο κείμενο και συγκεκριμένα ο Κένταυρος Χείρων και η Θέτιδα, η οποία εκπροσωπεί αρκετά πειστικά τον αδυσώπητο κόσμο των ανθρωπόμορφων, αδίστακτων Ολύμπιων θεών με εκείνη την ιδιότυπη, σαρκαστική αίσθηση του δικαίου, δίχως να χάνει τα όρια του μέτρου.
Το στοιχείο ωστόσο που δεσπόζει σε κάθε λέξη του κειμένου είναι η ανθρώπινη διάσταση του ηρωισμού. Η ψυχή που υποφέρει από πάθη και κατορθώνει άλλοτε να τα διαχειριστεί και άλλοτε να βουλιάξει μέσα στο σκότος τους με ιδιαίτερη αυταπάρνηση, το κορμί που λαχταρά τη ζωή ακόμη και όταν το κυρίαρχο ιδεώδες είναι η υστεροφημία και η δόξα. Η Θέτιδα ξέρει ότι ο γιος της θα πεθάνει πολεμώντας και προσπαθεί να αποτρέψει αυτό το θάνατο, όμοια άνθρωπος σε κάποια σημεία και άλλοτε ευνόητα ψυχρή σαν θεότητα.
Η γραφίδα της Μίλερ γοητεύει επίσης επειδή καταπιάνεται με τα απλά, φαινομενικά ασήμαντα καθημερινά πράγματα. Με λεπτομέρειες που αποτελούν το αλάτι των γλυκών, ερωτικών αναμνήσεων. Αφιερώνει εκπληκτικές παραγράφους σε ένα χάδι, σ’ ένα παρακάλι, σ’ ένα γλυκόλογο. Αφιερώνει περισσότερο χρόνο σε απλές, κρυφές στιγμές των δυο εραστών, παρά στις περιγραφές των μαχών και στη σκληρότητα του πολέμου, δίχως να υστερεί διόλου στις ψυχρές αναπαραστάσεις των πολεμικών αναμετρήσεων. Ο ρομαντισμός και ο λυρισμός εναλλάσσονται με τον κινηματογραφικό ρεαλισμό με τέτοια άνεση, σαν να ανοιγοκλείνει απλώς μια πόρτα σ’ ένα θεατρικό σκηνικό.
Ο Αχιλλέας γνωρίζει το χρησμό βάσει του οποίου θα πεθάνει όταν σκοτώσει τον Έκτορα και με τραγική απλότητα επαναλαμβάνει «τι μου έχει κάνει για να τον σκοτώσω;»,υπογραμμίζοντας έτσι την παράνοια του πολέμου και την τραγικότητα του πεπρωμένου του με ελάχιστες λέξεις. Ο εραστής προσεύχεται στους θεούς και εύχεται για τον άριστο των Αχαιών να απομακρύνει όσο γίνεται την επαλήθευση των θείων λόγων, τονίζοντας έτσι την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που πασχίζει μάταια να παρέμβει στη μοίρα. Η ανδρεία, η αιμοσταγής επιδίωξη της δόξας, το ασαφές περίβλημα μιας θέωσης που ο Αχιλλέας μοιάζει να περιφρονεί, απ’ τη γραφίδα της Μίλερ αποδίδονται μα δεν κατέχουν ως ιδεώδη τον πρωτεύοντα ρόλο στο κείμενο. Για εκείνη προέχουν τα απλά καθημερινά πράγματα και οι ανθρώπινες διαστάσεις και συνέπειες των υπερφίαλων ιδανικών.
Αν η Οδύσσεια έχει χαρακτηριστεί ως το ώριμο, φιλειρηνικό έπος του Ομήρου, η Μίλερ καταφέρνει να αποδώσει ήδη από την Ιλιάδα τους φιλειρηνικούς προβληματισμούς της και να εξυμνήσει τη φιλία, την ειρήνη και τον έρωτα. Έναν έρωτα δίχως ταμπού, όρια και προϋποθέσεις. Με ζυγιασμένη δικαιοσύνη ανάμεσα στον ηρωισμό των Τρώων και των Ελλήνων, ο Αχιλλέας της κερδίζει τις εντυπώσεις χάρη στο φως που χύνουν τα λεγόμενα του Πάτροκλου για τις στιγμές του εκτός μάχης, για το τραγούδι του, για την παιγνιώδη του διάθεση, για τη δικαιοσύνη και τα δάκρυά του.
Ο τελευταίος και βασικότερος όμως άθλος της Μίλερ είναι η λογοτεχνική της επιδίωξη να επιβάλει στη συνείδηση του αναγνώστη της δυο ομοφυλόφιλους ήρωες ως πρότυπα ανθρωπιάς και ανδρισμού. Η περιγραφή της ευαίσθητης και ευάλωτης πλευράς του Αχιλλέα δεν αποτελεί για τη Μίλερ «αχίλλειο πτέρνα» που αμαυρώνει το ηρωικό ιδεώδες. Υμνεί τον Πάτροκλο και τον Αχιλλέα της, επειδή ακριβώς τολμούσαν να είναι γνήσια ανθρώπινοι σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε το αίμα, η πολεμική ματαιοδοξία.
Τέλος, θα ήταν άδικο να μην αποδοθούν τα εύσημα στην άψογη μετάφραση της Αναστασίας Καλλιοντζή, η οποία κατάφερε να αποδώσει το ύφος της Μίλερ με αριστοτεχνική γλωσσική ευελιξία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου