H πρώτη νύχτα και άλλα διηγήματα του Λουίτζι Πιραντέλλο, εκδόσεις Καστανιώτη

http://www.critique.gr/index.php?&page=article&id=1080

Η πρώτη νύχτα και άλλα διηγήματα του Λουίτζι Πιραντέλλο γράφει η Πασχαλία Τραυλού Η πρώτη νύχτα, η νυχτερίδα, το εάν και το καθήκον του γιατρού δεν αποτελούν απλώς τέσσερις τίτλους διηγημάτων αλλά αποτυπώνουν τους ιδεολογικούς άξονες πάνω στους οποίους ο Πιραντέλλο έχτισε τέσσερις μύθους που αναφέρονται αντίστοιχα στις έννοιες του απόλυτου έρωτα, του απρόβλεπτου γεγονότος, του πεπρωμένου και του δικαίου. Αναφέρονται δηλαδή στις τέσσερις κυρίαρχες έννοιες που αποτελούν διαχρονικά υπαρξιακά ερωτήματα. Στην «πρώτη νύχτα», μια νεαρή γυναίκα παρακινείται από τη χήρα μητέρα της να παντρευτεί έναν ηλικιωμένο άντρα. Στην αρχή η ιστορία μοιάζει κοινότοπη, προσφιλής τεχνική του Πιραντέλλο για να εκπλήσσει με τις άριστα φιλοτεχνημένες ανατροπές του τον αναγνώστη. Όταν αρχίσει να ξεγυμνώνει τα μυστικά της νεαρής και του ηλικιωμένου συζύγου της, αποκαλύπτοντας πως και οι δυο είναι αθεράπευτα ερωτευμένοι και πιστοί σε ανθρώπους που πλέον δεν υπάρχουν, ο αναγνώστης μεταμορφώνεται σε θεατή ενός δρώμενου που διαθέτει ιδιαίτερο πάθος και συναισθηματική ένταση. Η οδύνη της χαμένης αγάπης φέρνει κοντά δυο ξένους ανθρώπους χαρίζοντάς τους ένα είδος κατανόησης που μόνο δυο πλάσματα που βιώνουν το ίδιο δράμα είναι σε θέση να νιώσουν. Ο Πιραντέλλο υφαίνει αριστοτεχνικά την ιστορία του χρησιμοποιώντας καθαρά θεατρικές τεχνικές. Οι λεπτομερείς εξωτερικές και εσωτερικές/ψυχογραφικές περιγραφές πετυχαίνουν την κορύφωση της έντασης του αναγνώστη και η ευκολία του συγγραφέα να πλάθει απροσδόκητα φινάλε στις ιστορίες του δικαιολογεί το λόγο για τον οποίο θεωρείται από τους πιο δεξιοτέχνες της γενιάς του. Παρόμοιας τεχνικής αρτιότητας διήγημα είναι και «η νυχτερίδα». Ο συγγραφέας πάλι φροντίζει να δημιουργήσει στον αναγνώστη την ψευδαίσθηση ότι θα ακολουθήσει μια κοινότοπη ιστορία που υποτίθεται ότι διαδραματίζεται στο σανίδι ενός θεάτρου. Όμως όχι, ο Πιραντέλλο δεν θα μπορούσε να γράψει ποτέ μια τετριμμένη ιστορία αφού το τετριμμένο είναι πάντα το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζει την πρωτότυπη πλοκή του. Ο από μηχανής θεός του αυτή τη φορά είναι μια νυχτερίδα που καταφέρνει να διασπάσει τη βαρετή εξέλιξη των καταστάσεων και να διακόψει τη βαρετή ροή ενός θεατρικού έργου με την αιφνίδια παρουσία της. Η νυχτερίδα συμβολίζει το απροσδόκητο που μπορεί να διασπάσει τη λογική, τους νόμους της φυσικής ή ακόμη και τις αυστηρές δομές της τέχνης. Ο καλλιτέχνης υποκλίνεται στην παντοδυναμία και τη γοητεία του απροσδόκητου και αισθάνεται αδύναμος όπως νιώθει εξάλλου κάθε άνθρωπος μπροστά στην παντοδυναμία ενός ανέλπιδου καιρικού φαινομένου. Η νυχτερίδα είναι αναμφίβολα ένα διήγημα με φιλοσοφικές προεκτάσεις το οποίο ωστόσο αποτελεί συναρπαστικό και ευχάριστο ανάγνωσμα με αρκετές πινελιές χιούμορ που προσθέτουν ζωντάνια και ενάργεια στο κείμενο. Εξάλλου, «η είσοδος ενός ξένου στοιχείου αντί να τινάξει στον αέρα την υποκρισία της τέχνης, όπως θα έπρεπε, σαν θαύμα απορροφήθηκε από αυτήν και της έδωσε τη σαφήνεια μιας αξιοθαύμαστης αλήθειας μέσα στην αυταπάτη του κοινού», όπως παρατηρεί στο τέλος του διηγήματος ο συγγραφέας του, αποκαλύπτει με υψηλό βαθμό καθαρότητας και ακρίβειας τον ιδεολογικό πυρήνα και συνάμα το επιμύθιο του έργου του. Το «εάν» ίσως είναι το πιο φανερά φιλοσοφικό διήγημα του Πιραντέλλο. Ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται στην έννοια του πεπρωμένου προσπαθώντας να καταλήξει αν υπάρχει μια προκαθορισμένη μοίρα ή τα πάντα είναι αποτέλεσμα συγκυριών, θυμίζει έντονα την προσέγγιση του πεπρωμένου από τον τραγικό Ευριπίδη. «Είμαστε αδύναμες υπάρξεις» θα πει χαρακτηριστικά. «Ούτε πεπρωμένο, ούτε μοιραίο λοιπόν. Το άτομο μπορεί πάντα να ελέγχει την αιτία των ζημιών του και της τύχης του. Την αιτία όμως δεν μπορεί να την εξαφανίσει ούτε αυτός ούτε οι άλλοι...» Μια υπόθεση γίνεται αιτία στο συγκεκριμένο διήγημα να δουν οι ήρωες την άλλη όψη των πραγμάτων, εκείνη την αθέατη για τους πολλούς εκδοχή μιας κατάστασης που δεν έτυχε να ζήσουν. Ο ήρωας μάλιστα παραδέχεται ότι διαθέτει εκείνη τη μορφή τρέλας που τον κάνει να βλέπει όσα οι άλλοι αδυνατούν να σκεφτούν. Το πιραντελλικό εάν είναι η εξήγηση και συνάμα ο γρίφος του προαιώνιου ερωτήματος για το προδιαγεγραμμένο μέλλον. Η τέταρτη αφήγηση αυτού του βιβλίου, «το καθήκον του γιατρού», αποτελεί μια καλά αρχιτεκτονημένη νουβέλα στην οποία εξισσοροπείται η εσωτερική με την εξωτερική δράση ενώ συνδυάζει το φιλοσοφικό στοχασμό με την πρωτοτυπία και την ανατρεπτικότητα της πλοκής. Ο συγγραφέας προωθεί την εξέλιξη της δράσης παράλληλα με την άψογη και διαυγή ψυχογράφηση των ηρώων που πρωταγωνιστούν στην ιστορία. Η ιστορία πάλι φαινομενικά απλή: ένας άντρας τραυματίζεται θανάσιμα όταν ο απατημένος σύζυγος τον συλλαμβάνει επ’ αυτοφώρω στο κρεβάτι με τη γυναίκα του. Πάνω στη σύγκρουση των δυο αντρών ο εραστής τραυματίζεται και στη συνέχεια σκοτώνει τον σύζυγο. Όταν μεταφέρεται στο σπίτι του και αποκαλύπτεται τι ακριβώς είχε συμβεί, η μητέρα της συζύγου του την παροτρύνει να τον εγκαταλείψει. Εκείνη όμως κατορθώνει να υπερβεί τον γυναικείο εγωισμό της και να κατανοήσει την ανθρώπινη αδυναμία του συζύγου της, γεγονός που την καθιστά αντίποδα της ευριπίδειας Μήδειας και ίσως μια εξελιγμένη μορφή ομηρικής Πηνελόπης. Όταν εκείνος συνέρχεται και πληροφορείται ότι θα οδηγηθεί στη φυλακή για ανθρωποκτονία, επιρρίπτει ευθύνες στο γιατρό για τη ζωή που του χάρισε ενώ επρόκειτο ο νόμος και η ανθρώπινη δικαιοσύνη να του την πάρουν πίσω. Το ενδεχόμενο της φυλάκισης και της απόστασης από τα αγαπημένα του πρόσωπα φαντάζει σκληρότερο από την πιθανότητα του βιολογικού θανάτου. Ο Πιραντέλλο με αυτή την άρτια δομημένη νουβέλα αποδεικνύει πόσο ρευστά είναι τα όρια της δικαιοσύνης και πόσο η ανθρώπινη κρίση παραπαίει μέσα σε αυτά. Το μεσογειακό λογοτεχνικό ταμπεραμέντο, η θεατρικότητα του κειμένου, η ποικιλομορφία των χαρακτήρων, η περιγραφική δεινότητα, ο στοχασμός και οι συναισθηματικές αποχρώσεις των ηρώων, παράλληλα με το φιλοσοφικό βάθος στη διαχείριση των ιδεών και την εναλλαγή της τραγικότητας και του χιούμορ είναι τα στοιχεία εκείνα που μετουσιώνουν ένα απλό συγγραφικό δρώμενο στην πηγαία τέχνη του Πιραντέλλο. Τα παράδοξα της ανθρώπινης ύπαρξης, η απελπισία που γεννούν οι τραγικές ειρωνίες της ζωής και μια ανεπαίσθητη επίφαση ειρωνίας διάχυτης στα κείμενά του, αποτελούν εκείνα τα χαρακτηριστικά που διαμόρφωσαν το κλασικό πλέον ύφος του συγγραφέα. Λουίτζι Πιραντέλο Η πρώτη νύχτα και άλλα διηγήματα Εκδόσεις Καστανιώτη

Αρθρογράφος: Πασχαλία Τραυλού Critique Critique