ΑΙΩΝΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, Ελένη Γκίκα
«Πάνε οι λέξεις, τίποτε… Γράφουμε όπως μιλάμε για να συσκοτίσουμε μόνο… Θα πρέπει να εφεύρουμε ένα αλφάβητο να μη μας προδίδει άλλο…
Aυτό το νέο αλφάβητο εφηύρε η Ελένη Γκίκα στην Αιώνια Επιστροφή
Με εκφραστικές δομές καίριες αλλά απέριττες και ορίζοντα την επιστροφή στην απολεσθείσα αξία του λόγου, χωρίς ίχνος λεκτικής επίδειξης και εντυπωσιασμού η συγγραφέας μιλά ταπεινά και αυθεντικά για την αξία της λέξης μέσα από ένα μυθιστόρημα, που ουδεμία σχέση έχει με την τυποποιημένη φόρμα. Οι λέξεις της Ελένης Γκίκα δεν είναι φορτία δακρύων αλλά ουσιαστικής συγκίνησης, υπηρετώντας αυτό που η ίδια πρεσβεύει όπως αφήνει έμμεσα στο βιβλίο της να διαφανεί: τη δύναμη της λέξης ως πεμπτουσίας της λογοτεχνικής διαδικασίας.
Γι’ αυτό και στο βιβλίο της διατυπώνεται το παράπονο της βαθιά σκεπτόμενης συγγραφέως για τον απολεσθέντα Λόγο. Πού είναι οι λέξεις; Αναρωτιέται απεγνωσμένα.
Το βιβλίο διαθέτει ανεπανάληπτα στοιχεία συμπύκνωσης και στοχασμού, χαρακτηριστικά της δοκιμιακής γραφής τα οποία δένουν αρμονικά με το μυθιστορηματικό ιστό τούτης της λογοτεχνικής κατάθεσης χάρη στην ιδιαίτερα ευαίσθητη χρήση της γλώσσας.
«Κατακερματισμένη εποχή», θα σημειώσει σε κάποιο άλλο σημείο, «κατακερματισμένο εγώ, κατακερματισμένη και η εικόνα του κόσμου. Μονάχα κατακερματισμένη μπορεί να κοιτάζει η σύγχρονη λογοτεχνία πια τη ζωή – πέθανε, πάει, μας τελείωσε το παλιό κλασικό μυθιστόρημα. Ανούσια η παλιά βατή φόρμα. Μονάχα η αλήθεια της μιας πλευράς, αυτό που απ’ εδώ δύναμαι κάθε φορά να βλέπω», η ηρωίδα της η Όλγα, εκφράζει προφανώς με τα δικά της χείλη όσα η ίδια η Ελένη Γκίκα υποστηρίζει: «Μονάχα θραύσματα αλήθειας, εκλάμψεις μονάχα της στιγμής, σαν θεϊκό πρόσωπο που αγαπά να φανερώνεται πάντα την πιο κρίσιμη και επώδυνη ώρα». Την ακούω και μέσα μου συμφωνώ. Αλλά πάντα γυρεύω το όλον».
Κορφολογούσα λέξεις όσο διάβαζα το βιβλίο. Λέξεις που έπαιζαν τυφλόμυγα με τη σκέψη για να αφήσουν την αφή της ακοής, τη γεύση της όρασης, τα μάτια της καρδιάς να αγγίζουν τα νοήματα. Ο βαθμός της συμπύκνωσης μοναδικός. Οι φράσεις κοφτές… Απέριττες. Όπως και ο έρωτας στη συνείδηση της ηρωίδας της. Έρωτας παντοδύναμος, πάθος και κάθαρση μαζί, ολόγυμνος όμως, δίχως το περίβλημα του υπερβατικού. Τον εκφράζει όλο κι όλο μια λέξη που αλλάζει σημασία και σημαίνει σ’ αγαπώ, αφού το σ’ αγαπώ πτώχευσε ως αξία στις μέρες μας.
Συνήθως, οι δημιουργοί φορούν τα προσωπεία των ηρώων τους για να μιλήσουν κρυπτογραφημένα για τις σκέψεις και τις ζωές τους. Στο έργο ετούτο η συγγραφέας δεν υποδύεται την ηρωίδα της, αλλά η ηρωίδα έχει απόλυτα ταυτιστεί με τη συγγραφέα, προσφέροντας στο έργο την αμεσότητα της εξομολόγησης. Έτσι, η συγγραφέας γίνεται η ηρωίδα παραχωρώντας τη θέση της στην πρωταγωνίστρια Όλγα ώστε να μιλήσει αυτή για το ανικανοποίητο της εποχής, τα στοπ καρέ των αισθήσεων και των συναισθημάτων, ταυτόχρονα όμως να εκφράσει την αγωνιώδη αναζήτηση της νέας φόρμας γραπτού λόγου.
Επίκεντρο ετούτης της γραφής δεν είναι η πικρή νοσταλγία για τα απολεσθέντα πρόσωπα και συναισθήματα αλλά η αγωνία για το μέλλον που αφορά τους ήρωες, τους έρωτες, τα βιβλία που γεννήθηκαν κι εκείνα που πρόκειται να γεννηθούν.
Δομικά το βιβλίο κινείται σε τρία εν πρώτοις επίπεδα: Την προσωπική ιστορία της Όλγας, η οποία με αλλεπάλληλα φλας μπακ μας προβάλλει τη ζωή με τον βουβό πατέρα, το μυστικό της νεκρής μητέρας και τον απόντα εραστή, τη σχέση δηλαδή της Όλγας με τους ανθρώπους. Το δεύτερο επίπεδο ανασκάπτει την προσωπική σχέση της Όλγας με τα βιβλία, μια σχέση πάθους, μ’ όση αγάπη και όσο μίσος χωράει στο πάθος πάντοτε. Πρόκειται για το πάθος που σημαδεύει την ψυχή της, καθώς της το εμφύσησε η σχέση της με τον ίδιο της τον πατέρα, ο οποίος είναι πάντα σημείο αναφοράς και ο ορίζοντας του αυτοπροσδιορισμού της. Τελευταίο και καταλυτικό επίπεδο η σχέση της ηρωίδας με τον έρωτα και ειδικότερα με τον έρωτα για τη γραφή.
Ο συγκερασμός ειδών του γραπτού λόγου βρίσκουν στο βαθυστόχαστο πόνημα της Ελένης Γκίκα την επαλήθευση της άποψης ότι η ελπίδα για τη δημιουργία νέων λογοτεχνικών ειδών βρίσκεται στον συνδυασμό των προγενέστερων. Το λογοτεχνικό και φιλοσοφικό δοκίμιο, η κριτική, η ποίηση και το μυθιστόρημα μεταμορφώνονται για να συνυπάρξουν. Τα είδη της λογοτεχνίας διευρύνονται, σπάνε τα αυστηρά τους περιγράμματα και συγχωνεύονται σ’ ένα ολότελα καινούργιο λογοτεχνικό παράγωγο.
Πέρα από μυθιστόρημα λοιπόν, το βιβλίο είναι μια επιτυχής προσέγγιση με τρόπο φιλοσοφικά στοχαστικό των καταρρακωμένων σήμερα ανθρώπινων αξιών. Η Ελένη Γκίκα συμβάλλει με τις λέξεις της να δούμε τις αξίες που ξέπεσαν και ψάχνουν νέο καταφύγιο καθώς οι εποχές τους τις απέρριψαν. Ταυτόχρονα όμως το βιβλίο αποτελεί και μια πετυχημένη ανθολογία κριτικών βιβλίων που ο χρόνος καταξίωσε αποτελώντας ένα εξαίσιο έναυσμα για λογοτεχνικές προσεγγίσεις αναγνωστών σε άγνωστα έως τώρα πεδία.
Μια ιστορία που εγκυβωτίζεται μέσα σε άλλη ιστορία δίνει τη δυνατότητα να συναντηθούν οι παράλληλοι κόσμοι της τέχνης και της ζωής περιπλεκόμενοι σε μια δαντέλα πρωτότυπη και περίτεχνη, φιλοτεχνημένη από μια σκέψη που, το δίχως άλλο, έχει φτάσει στην ουσία των πραγμάτων και ξέρει να διαχειρίζεται τη γλώσσα, τα ερεθίσματα και τις αντιδράσεις της σ’ αυτά με την άνεση που ένα παιδί κινεί τα στρατιωτάκια του. Γιατί η Ελένη Γκίκα έχει τη μοναδική ικανότητα σε τούτο το βιβλίο να μην κινεί με άνεση τους ήρωές της μόνο, αλλά να προσεγγίζει και τους ήρωες των βιβλίων που αναφέρει καθιστώντας τους οικείους και ιδιαίτερα αληθινούς στα μάτια του αναγνώστη της.
Οι έρωτες λοιπόν, τα βιβλία, οι σκέψεις, τα συναισθήματα δρουν μέσα μας παράλληλα και σε μια συνεχή αλληλουχία και όχι αυτόνομα ή ακολουθώντας μια βολική για τη νόηση και τη συναίσθηση σειρά. Αντιθέτως, αυτή η χαοτική αλληλεπίδραση των ερεθισμάτων που δεχόμαστε και των αντιδράσεών μας σε αυτά, συνθέτουν στην ουσία την τραγικότητα της ύπαρξής μας.
Μ’ αυτό το γνώμονα προσεγγίζοντας ετούτο το βιβλίο, ο αναγνώστης ανακαλύπτει την τραγικότητα του σύγχρονου ανθρώπου που ψάχνει μες στον κατακερματισμένο ψυχισμό του εκείνη τη λογοτεχνία που θα συμβάλλει να συναρμολογήσει τα κομμάτια του. Κι ενώ το βιβλίο μοιάζει με το ρέκβιεμ της λέξης, καταδεικνύοντας το πρόβλημα, το ξορκίζει.
«Πάνε οι λέξεις, τίποτε… Γράφουμε όπως μιλάμε για να συσκοτίσουμε μόνο… Θα πρέπει να εφεύρουμε ένα αλφάβητο να μη μας προδίδει άλλο…
Aυτό το νέο αλφάβητο εφηύρε η Ελένη Γκίκα στην Αιώνια Επιστροφή
Με εκφραστικές δομές καίριες αλλά απέριττες και ορίζοντα την επιστροφή στην απολεσθείσα αξία του λόγου, χωρίς ίχνος λεκτικής επίδειξης και εντυπωσιασμού η συγγραφέας μιλά ταπεινά και αυθεντικά για την αξία της λέξης μέσα από ένα μυθιστόρημα, που ουδεμία σχέση έχει με την τυποποιημένη φόρμα. Οι λέξεις της Ελένης Γκίκα δεν είναι φορτία δακρύων αλλά ουσιαστικής συγκίνησης, υπηρετώντας αυτό που η ίδια πρεσβεύει όπως αφήνει έμμεσα στο βιβλίο της να διαφανεί: τη δύναμη της λέξης ως πεμπτουσίας της λογοτεχνικής διαδικασίας.
Γι’ αυτό και στο βιβλίο της διατυπώνεται το παράπονο της βαθιά σκεπτόμενης συγγραφέως για τον απολεσθέντα Λόγο. Πού είναι οι λέξεις; Αναρωτιέται απεγνωσμένα.
Το βιβλίο διαθέτει ανεπανάληπτα στοιχεία συμπύκνωσης και στοχασμού, χαρακτηριστικά της δοκιμιακής γραφής τα οποία δένουν αρμονικά με το μυθιστορηματικό ιστό τούτης της λογοτεχνικής κατάθεσης χάρη στην ιδιαίτερα ευαίσθητη χρήση της γλώσσας.
«Κατακερματισμένη εποχή», θα σημειώσει σε κάποιο άλλο σημείο, «κατακερματισμένο εγώ, κατακερματισμένη και η εικόνα του κόσμου. Μονάχα κατακερματισμένη μπορεί να κοιτάζει η σύγχρονη λογοτεχνία πια τη ζωή – πέθανε, πάει, μας τελείωσε το παλιό κλασικό μυθιστόρημα. Ανούσια η παλιά βατή φόρμα. Μονάχα η αλήθεια της μιας πλευράς, αυτό που απ’ εδώ δύναμαι κάθε φορά να βλέπω», η ηρωίδα της η Όλγα, εκφράζει προφανώς με τα δικά της χείλη όσα η ίδια η Ελένη Γκίκα υποστηρίζει: «Μονάχα θραύσματα αλήθειας, εκλάμψεις μονάχα της στιγμής, σαν θεϊκό πρόσωπο που αγαπά να φανερώνεται πάντα την πιο κρίσιμη και επώδυνη ώρα». Την ακούω και μέσα μου συμφωνώ. Αλλά πάντα γυρεύω το όλον».
Κορφολογούσα λέξεις όσο διάβαζα το βιβλίο. Λέξεις που έπαιζαν τυφλόμυγα με τη σκέψη για να αφήσουν την αφή της ακοής, τη γεύση της όρασης, τα μάτια της καρδιάς να αγγίζουν τα νοήματα. Ο βαθμός της συμπύκνωσης μοναδικός. Οι φράσεις κοφτές… Απέριττες. Όπως και ο έρωτας στη συνείδηση της ηρωίδας της. Έρωτας παντοδύναμος, πάθος και κάθαρση μαζί, ολόγυμνος όμως, δίχως το περίβλημα του υπερβατικού. Τον εκφράζει όλο κι όλο μια λέξη που αλλάζει σημασία και σημαίνει σ’ αγαπώ, αφού το σ’ αγαπώ πτώχευσε ως αξία στις μέρες μας.
Συνήθως, οι δημιουργοί φορούν τα προσωπεία των ηρώων τους για να μιλήσουν κρυπτογραφημένα για τις σκέψεις και τις ζωές τους. Στο έργο ετούτο η συγγραφέας δεν υποδύεται την ηρωίδα της, αλλά η ηρωίδα έχει απόλυτα ταυτιστεί με τη συγγραφέα, προσφέροντας στο έργο την αμεσότητα της εξομολόγησης. Έτσι, η συγγραφέας γίνεται η ηρωίδα παραχωρώντας τη θέση της στην πρωταγωνίστρια Όλγα ώστε να μιλήσει αυτή για το ανικανοποίητο της εποχής, τα στοπ καρέ των αισθήσεων και των συναισθημάτων, ταυτόχρονα όμως να εκφράσει την αγωνιώδη αναζήτηση της νέας φόρμας γραπτού λόγου.
Επίκεντρο ετούτης της γραφής δεν είναι η πικρή νοσταλγία για τα απολεσθέντα πρόσωπα και συναισθήματα αλλά η αγωνία για το μέλλον που αφορά τους ήρωες, τους έρωτες, τα βιβλία που γεννήθηκαν κι εκείνα που πρόκειται να γεννηθούν.
Δομικά το βιβλίο κινείται σε τρία εν πρώτοις επίπεδα: Την προσωπική ιστορία της Όλγας, η οποία με αλλεπάλληλα φλας μπακ μας προβάλλει τη ζωή με τον βουβό πατέρα, το μυστικό της νεκρής μητέρας και τον απόντα εραστή, τη σχέση δηλαδή της Όλγας με τους ανθρώπους. Το δεύτερο επίπεδο ανασκάπτει την προσωπική σχέση της Όλγας με τα βιβλία, μια σχέση πάθους, μ’ όση αγάπη και όσο μίσος χωράει στο πάθος πάντοτε. Πρόκειται για το πάθος που σημαδεύει την ψυχή της, καθώς της το εμφύσησε η σχέση της με τον ίδιο της τον πατέρα, ο οποίος είναι πάντα σημείο αναφοράς και ο ορίζοντας του αυτοπροσδιορισμού της. Τελευταίο και καταλυτικό επίπεδο η σχέση της ηρωίδας με τον έρωτα και ειδικότερα με τον έρωτα για τη γραφή.
Ο συγκερασμός ειδών του γραπτού λόγου βρίσκουν στο βαθυστόχαστο πόνημα της Ελένης Γκίκα την επαλήθευση της άποψης ότι η ελπίδα για τη δημιουργία νέων λογοτεχνικών ειδών βρίσκεται στον συνδυασμό των προγενέστερων. Το λογοτεχνικό και φιλοσοφικό δοκίμιο, η κριτική, η ποίηση και το μυθιστόρημα μεταμορφώνονται για να συνυπάρξουν. Τα είδη της λογοτεχνίας διευρύνονται, σπάνε τα αυστηρά τους περιγράμματα και συγχωνεύονται σ’ ένα ολότελα καινούργιο λογοτεχνικό παράγωγο.
Πέρα από μυθιστόρημα λοιπόν, το βιβλίο είναι μια επιτυχής προσέγγιση με τρόπο φιλοσοφικά στοχαστικό των καταρρακωμένων σήμερα ανθρώπινων αξιών. Η Ελένη Γκίκα συμβάλλει με τις λέξεις της να δούμε τις αξίες που ξέπεσαν και ψάχνουν νέο καταφύγιο καθώς οι εποχές τους τις απέρριψαν. Ταυτόχρονα όμως το βιβλίο αποτελεί και μια πετυχημένη ανθολογία κριτικών βιβλίων που ο χρόνος καταξίωσε αποτελώντας ένα εξαίσιο έναυσμα για λογοτεχνικές προσεγγίσεις αναγνωστών σε άγνωστα έως τώρα πεδία.
Μια ιστορία που εγκυβωτίζεται μέσα σε άλλη ιστορία δίνει τη δυνατότητα να συναντηθούν οι παράλληλοι κόσμοι της τέχνης και της ζωής περιπλεκόμενοι σε μια δαντέλα πρωτότυπη και περίτεχνη, φιλοτεχνημένη από μια σκέψη που, το δίχως άλλο, έχει φτάσει στην ουσία των πραγμάτων και ξέρει να διαχειρίζεται τη γλώσσα, τα ερεθίσματα και τις αντιδράσεις της σ’ αυτά με την άνεση που ένα παιδί κινεί τα στρατιωτάκια του. Γιατί η Ελένη Γκίκα έχει τη μοναδική ικανότητα σε τούτο το βιβλίο να μην κινεί με άνεση τους ήρωές της μόνο, αλλά να προσεγγίζει και τους ήρωες των βιβλίων που αναφέρει καθιστώντας τους οικείους και ιδιαίτερα αληθινούς στα μάτια του αναγνώστη της.
Οι έρωτες λοιπόν, τα βιβλία, οι σκέψεις, τα συναισθήματα δρουν μέσα μας παράλληλα και σε μια συνεχή αλληλουχία και όχι αυτόνομα ή ακολουθώντας μια βολική για τη νόηση και τη συναίσθηση σειρά. Αντιθέτως, αυτή η χαοτική αλληλεπίδραση των ερεθισμάτων που δεχόμαστε και των αντιδράσεών μας σε αυτά, συνθέτουν στην ουσία την τραγικότητα της ύπαρξής μας.
Μ’ αυτό το γνώμονα προσεγγίζοντας ετούτο το βιβλίο, ο αναγνώστης ανακαλύπτει την τραγικότητα του σύγχρονου ανθρώπου που ψάχνει μες στον κατακερματισμένο ψυχισμό του εκείνη τη λογοτεχνία που θα συμβάλλει να συναρμολογήσει τα κομμάτια του. Κι ενώ το βιβλίο μοιάζει με το ρέκβιεμ της λέξης, καταδεικνύοντας το πρόβλημα, το ξορκίζει.
1 σχόλιο:
Πασχαλία, σ' ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου για το υπέροχο και οξυδερκές κείμενό σου! Σ' ευχαριστώ για τον τρόπο που διάβασες το βιβλίο! Σε φιλώ και σ' ευχαριστώ!
Δημοσίευση σχολίου