Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ, κριτική-ανάλυση από τη συγγραφέα Μοσχούλα Κοντοσταύλου

http://www.kulturosupa.gr/index.php/art-book/nideia-paros-4654/#.U9C0QLnRrGj

Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ… στο λόφο της Αγίας Άννας. Παρουσίαση του νέου βιβλίου της Πασχαλίας Τραυλού στην Πάρο.

Δημοσιεύτηκε 22 July 2014 Από Ματίνα Αναγνωστοπούλου Κουλτουρόσουπα 

Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ… στο λόφο της Αγίας Άννας. Παρουσίαση του νέου βιβλίου της Πασχαλίας Τραυλού στην Πάρο.

ΓΡΑΦΕΙ Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΡΙΑ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟ ΜΑΤΙΝΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

 

   Με φόντο ένα ατμοσφαιρικό ηλιοβασίλεμα και τη θέα της θάλασσας από ψηλά να τη σχίζουν μικρά πλοιάρια και πλοία της γραμμής, πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 21 Ιουλίου το απόγευμα η παρουσίαση του καινούριου βιβλίου της Πασχαλίας Τραυλού στην Πάρο. «Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ» αλλά ανέβηκε στον όμορφο λόφο της Αγίας Άννας και λουσμένη τα χρώματα του δειλινού ξεδίπλωσε τη σκληρή, και συνάμα συναρπαστική, ιστορία της.

   Η παρουσίαση ξεκίνησε με την εισαγωγή από την Άννα Κάγκανη, υπεύθυνη της Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάρου η οποία φιλοξένησε την όλη εκδήλωση. Η κ. Κάγκανη τόνισε ότι δεν πρόκειται για τη συνηθισμένη ροζ λογοτεχνία αλλά για ένα έργο που εντρυφά βαθιά στη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Η συγγραφέας καταπιάνεται με ένα θέμα ταμπού, την παιδοκτονία, και ο αναγνώστης συναντά τη Μήδεια του βιβλίου στην πρώτη κιόλας σελίδα, να βρίσκεται στην αίθουσα του δικαστηρίου περιμένοντας την ετυμηγορία δικαστηρίου και κοινής γνώμης για το ειδεχθές της έγκλημα.

Περιφερειακά της ηρωίδας κινούνται τέσσερις χαρακτήρες, οι οποίοι κι αυτοί θα παίξουν το δικό τους ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας και θα φωτίσουν με τον τρόπο τους τα γεγονότα: ο δικηγόρος της παιδοκτόνου, ένας ψυχολόγος που παρακολουθεί τη δίκη, ένας ζωγράφος που συνεργάζεται με την αστυνομία σκιτσάροντας εγκληματίες και μια συγγραφέας που ψάχνει ένα νέο ερέθισμα. Ο καθένας με τη δική του ιστορία και τα προσωπικά του βάσανα, όλοι τους θύματα ανεξιχνίαστων «εγκλημάτων».

   Στη συνέχεια, για το βιβλίο μίλησε η Μοσχούλα Κοντοσταύλου, συνταξιούχος νομικός, ερασιτέχνης ηθοποιός και σκηνοθέτης, και συγγραφέας. Η κ. Κοντοσταύλου πραγματοποίησε μια εξαιρετικά εμβριθή ανάλυση του βιβλίου και των χαρακτήρων που ζουν μέσα σε αυτό. Η αναφορά της στη «Μήδεια» του Ευριπίδη ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη. Η τραγική ηρωίδα του Ευριπίδη βρίσκεται σε αντιστοιχία με τη ‘Μήδεια’ της Τραυλού. Η ηρωίδα μας συγκλονίζει γιατί, όσο κι αν έχει αδικηθεί από τη ζωή και τους δικούς της ανθρώπους, χρησιμοποιεί ως το ύστατο εργαλείο της εκδίκησής της τα ίδια της τα παιδιά. Είναι μια τραγική ηρωίδα, όχι γιατί τη χτυπούν διάφορα τραγικά γεγονότα, αλλά γιατί η ‘Μήδεια’, πέρα από θύτης, κυρίως είναι θύμα του ίδιου της του θυμού και μέτοχος του πόνου που η ίδια έχει προκαλέσει. Η κ. Κοντοσταύλου συνέχισε παρομοιάζοντας τους τέσσερις χαρακτήρες που προαναφέρθηκαν με το χορό της ευριπίδειας τραγωδίας. Ο χορός παραμένει άρρηκτα δεμένος με τα πάθη του οίκου της ‘Μήδειας’ και επιτρέπει στη σκοτεινή της πλευρά να έρθει στην επιφάνεια. Θρηνεί διαδοχικά για όλους τους εμπλεκόμενους στην ιστορία χωρίς, βέβαια, να λείπει και η ίδια η ‘Μήδεια’ από αυτούς, η οποία δεν «βολεύεται» σε καμιά τυπική ηθική και κοινωνική κατηγορία.

   Η ίδια η συγγραφέας σημείωσε ότι τα εναύσματα για να γραφτεί η συγκεκριμένη ιστορία ήταν δύο: Η ανάλυση της ‘Μήδειας’ από τον καθηγητή Σπύρο Ευαγγελάτο στα αμφιθέατρα της φιλοσοφικής που υπήρξε για τη συγγραφέα μύηση στην ουσία της αρχαίας τραγωδίας, ήταν το πρώτο. Το δεύτερο έναυσμα έδωσε η κατάσταση της πολυεπίπεδης κρίσης την οποία βιώνουμε ως κοινωνία τα τελευταία χρόνια και η συνειδητοποίηση ότι ασχολούμαστε μόνο με το χρήμα και αφήνουμε να μας ξεγλιστρούν τα σημαντικά της ζωής, οι άνθρωποί μας.

   Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η Πασχαλία Τραυλού σημείωσε ότι αυτό είναι ξεκάθαρα ένα βιβλίο για τη μητρότητα και την εξιδανίκευσή της, είναι ένα βιβλίο γεμάτο μανάδες, πολλές από τις οποίες είναι μικρές Μήδειες, καταρρίπτοντας έτσι το μύθο της «τέλειας μητέρας». Και προτού μας διαβάσει ένα απόσπασμα του βιβλίου της κλείνοντας την εκδήλωση, η συγγραφέας μας θύμισε ότι στην καρδιά του βιβλίου της βρίσκεται η ανθρώπινη αλληλεγγύη, η καθολική συναίσθηση ευθύνης για τα μεμονωμένα λάθη, η οποία καλλιεργείται στις καρδιές των ανθρώπων όταν κοιτάξουν πρώτα προς τα μέσα και μετά το πρόσωπο του πλησίον: «Κοιτάμε τον άλλο στα μάτια και ραγίζουμε τις σιωπές που μας χωρίζουν.»

Πέρα από την επαφή μου με το αναγνωστικό κοινό της Πάρου χάρη στην εκδήλωση που διοργάνωσαν για το βιβλίο μου Η ΜΗΔΕΙΑ ΔΕΝ ΧΟΡΕΨΕ ΠΟΤΕ οι εκδόσεις Μεταίχμιο και το βιβλιοπωλείο Πολύχρωμο, δεν θα ξεχάσω αυτό το ταξίδι επειδή μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω έναν πραγματικά χαρισματικό άνθρωπο, την συγγραφέα, ηθοποιό και σκηνοθέτη κ.

Moσχούλα Κοντοσταύλου η οποία έκανε μια εξαιρετική προσέγγιση και ανάλυση του βιβλίου μου την οποία σας παραθέτω όπως την κατέγραψα από το χειρόγραφό της και ας μου συγχωρεθούν ίσως κάποια λάθη κατά την ανάγνωση του γραφικού της χαρακτήρα.

 

H Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ.

 

Θα μπορούσε να είναι μια ζοφερή ιστορία. Δεν είναι όμως, στο βαθμό που κάποιοι από τους ήρωές της σώζονται και καθαίρονται, όσοι κατάφεραν να μην καθηλωθούν στα σημεία εκείνα του παρελθόντος τους που τους τραυμάτισαν και τους αποξένωσαν από το μέλλον τους. Αυτοί που μπόρεσαν στην πορεία της ζωής τους να κοιτάξουν κατάματα την τραγικότητα της ύπαρξής τους και είτε ανέχθηκαν είτε συγχώρεσαν. Και εκείνοι που δεν ξέφτισαν τον βίο τους, δεν εξαπάτησαν τους εαυτούς τους και τους συνανθρώπους τους, παραποιώντας την αλήθεια ή κρύβοντάς την.

Το ψέμα ακόμη και αζημίως είναι μια βάναυση προσβολή (εκτός των άλλων δικαιωμάτων του ανθρώπου στη σχέση του με τους άλλους) και της ισότητας . Ο ψεύτης αποκρύπτοντας ή πλαστογραφώντας την πραγματικότητα ξέρει κάτι που εξαιτίας του ο άλλος είτε αγνοεί είτε έχει λανθασμένη γνώση. Αλλά έτσι η αμοιβαιότητα, η αρμονία και η κοινωνία της οποιασδήποτε ανθρώπινης σχέσης καταργείται.

Η συγγραφέας σώζει επίσης από την καταστροφή και τα πρόσωπα εκείνα των οποίων την ψυχολογική εξέλιξη αποδίδει με συμπεριφορές που δείχνουν πως αφήνουν πίσω τους τις σκιές των πραγμάτων όπως στο μύθο του Πλατωνικού σπηλαίου νικούν τις αυταπάτες και αντικρύζουν την ουσία τους.

Όλοι οι άλλοι – και είναι αρκετοί – βουλιάζουν καταργώντας οι ίδιοι την ύπαρξή τους.

Συχνά η συγγραφέας περιγράφει με αξιοσημείωτη ευστοχία τι τρέχει μες στο μυαλό των χαρακτήρων και τότε γίνεται ολοφάνερο πως είναι ο δικός της νους που αυτοεκφράζεται μέσα από τις λέξεις-εργαλεία που επιλέγει. Στέκομαι ενδεικτικά στις λέξεις «σιωπή», «αδηφάγα διάθεση της κοινής γνώμης», τερατολογίες των δημοσιογράφων»,  «πολιτική επικαιρότητα».

Πάρα πολύ τακτοποιημένα επίσης η συγγραφέας έχει οργανώσει τη μορφή του μυθιστορήματός της έτσι που να προκύπτει περίπου διάφανη και η δική της εμπειρία παράλληλα με των ηρώων της.

Οι ήρωες

Αιμιλία Στρατάκη. Το πρόσωπο του τίτλου. Από νωρίς βιώνει την ανεστιότητα, στερούμενη την αγάπη της μάνας της. Δεν μπορεί, επομένως, παρά να μισήσει τον εαυτό τη. Απομονωμένη και αυτοτιμωρούμενη διαπράττει το έγκλημα της Μήδειας., το ειδεχθέστερο όλων των εγκλημάτων, όπως παραδόθηκε από τον Ευριπίδη. Αποσπάσματα άλλωστε από την ομώνυμη τραγωδία υπάρχουν στην αρχή κάθε κεφαλαίου προδιαθέτοντας τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του κεφαλαίου που θα επακολουθήσει.

Εμφωλεύουν μέσα της πάθη δυσθεώρητου βάθους, ακατανόητα σε υγιή λογισμό. Αγέρωχη, σιωπηλή, περήφανη και μόνη όπως οι περισσότεροι που απέτυχαν να αγαπηθούν. Αφήνει την ψυχή της να φαγωθεί από τύψεις. Τύψεις δίχως μετάνοια. Στείρες, τοξικές, ατελέσφορες. Φάουσες, που παραμονεύουν στις γωνιές του μυαλού, στολισμένες με τις δαντέλες της μάνας στο σπιτικό της, σε μια οδυνηρή προσπάθεια ταύτισης μαζί της, και κυρίως στα ερέβη του βασανισμένου εγώ της.

Ο δικηγόρος της Μίνωας Ιωάννου, ως νομικός οφείλει να γνωρίζει τον ορισμό της προδοσίας. Προκειμένου να καθυποτάξει τον εαυτό του και να ατενίσει την αλήθεια του. Όταν κατονομάσεις τα πράγματα αρχίζεις να συνειδητοποιείς την κατάσταση. Αλλά εκείνον άλλο τον ενδιαφέρει: Η χειροπιαστή ή και υποθετική καμιά φορά ευχα-ρίστηση που του προσφέρει η παραβίαση των πραγματικών και νοούμενων όρκων του γάμου. Το αν το προδομένο μέλος της συζυγίας βρίσκει τελικά διέξοδο οφείλεται στο κουράγιο και την ψυχική του υγεία και διόλου στη συνειδητοποίηση των ηθικών δεσμεύσεων του άπιστου.

Στο τέλος, μένει μόνος, λίγο απέχοντας από έναν ridicolosissimo Eκόρ, να διαχει-ρίζεται εγκλήματα και τιμωρίες δικές του και λόγω επαγγέλματος και των άλλων.

Η συγγραφέας Έλλη, θυγατέρα και εγγόνα ανεξάρτητων γυναικών. Αψηφά τις παρα-καταθήκες της μάνας της και τους καρπούς των δικών της αστοχιών και της εξαιτίας τους χειροπιαστής εμπειρίας της. «Μη σκλαβωθείς στο πρόσταγμα του κορμιού σου, παρά μονάχα στην εντολή του μυαλού σου». «Μη λεκιάσεις την ψυχή σου λη-στεύοντας ξένη ευτυχία». «Να ακούς την καρδιά σου αλλά να κάνεις αυτό που σου λέει η λογική σου».

Δεν μας δικαιώνει μια οποιαδήποτε αγάπη. Αντίθετα οδηγεί σίγουρα στον όλεθρο. Δυο όλες κι όλες φορές στη σαραντάχρονη ζωή της είναι ήδη πάρα πολλές. Το δις εξαμαρτείν της γραμματείας των Ελλήνων… υπάκουσε στα ισχυρά προσωπικά της συναισθήματα για δεσμευμένους άντρες, αγνοώντας τα συναισθήματα και τα όνειρα άλλων γυναικών και των παιδιών τους.

«Προδούς αυτού τέκνα… γη μας Κρέοντος παίδα». Προστρέχοντας ξανά στους κόλ-πους της ελληνικής γραμματείας βλέπουμε πως τέτοια αδικήματα επισύρουν ποινή. Ο Ιάσων και η Γλαύκη τιμωρήθηκαν φριχτά από την προσβληθείσα ανίκητη δύναμη της φύσης την οποία εκπροσωπούσε η Μήδεια, σύμφωνα με παλιότερη του Ευριπίδη εκδοχή.

Όταν η συνεργός στη μοιχεία συνειδητοποίησε τις ευθύνες της ήταν ήδη αργά. Ο χρόνος είναι ένα ρεύμα που κυλάει και όσο ανώφελο είναι το άγχος για τη ροή του άλλο τόσο ολέθρια είναι η μη επίγνωση πως κάποτε τον χάνουμε και είναι αργά.

Θέλησε τότε ως να ήταν θεός ή θεσμός να αποδώσει η ίδια δικαιοσύνη αλλά η δι-καιοσύνη θεμελιώδης αρετή είναι αρμονία. Δεν μπορεί παρά να διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων εν κοινωνία. Δικαιοσύνη κατά μόνας είναι και αλαζονεία και ματαιότητα.

Αλλά στη λογοτεχνία δεν  υπάρχουν και δεν πρέπει να υπάρχουν καθολικοί κανόνες και κατεστημένοι νόμοι βάσει των οποίων ερμηνεύονται οι ανθρώπινες συμπε-ριφορές. Εδώ απλά ο συγγραφέας θα επιτύχει αν κατορθώσει να συμβάλει με το έργο του στη συνειδητοποίηση ότι η τραγικότητα των ανθρώπων (και των ηρώων του) οφείλεται στο μίγμα πνεύματος και λάσπης από το οποίο αποτελούμεθα και με αυτό παλεύουμε. Και η δική μας συγγραφέας, η Πασχαλία Τραυλού το έχει πετύχει.

Ιουλία, η μάνα της Μήδειας. Και αυτή η δύσμοιρη θέλησε να απονείμει ένα είδος διορθωτικής δικαιοσύνης. Να μετριάσει την ανισότητα ανάμεσα στη δυνατή και την αδύνατη κόρη της. Αλλά ξέρει κανείς ποιος είναι εντέλει ο πιο δυνατός; Θεωρεί πως έχει το δικαίωμα να απαιτήσει, να καταδικάσει, να επιβάλλει δικαιώματα, υποχρε-ώσεις και προτεραιότητες στις καρδιές ως να επρόκειτο για σχέσεις ενοχικού ή εμπραγμάτου δικαίου. Θα τελειώσει τη ζωή της κουβαλώντας την τελευταία και πιο τραγική ψευδαίσθηση ότι την έχουν συγχωρήσει.

Ο Αχιλλέας απασχολημένος με τις ηδονές του δεν διαθέτει χρόνο ούτε ψυχή για να αντιληφθεί την ολική κατάρρευση του ανθρώπου που ζει δέκα χρόνια πλάι του, εξαρτημένο από τον ίδιο, την οικογένεια ή τις πλάνες του έστω. Στο τέλος, καταδικασμένος ο ίδιος στη μοναξιά και την απόγνωση στην οποία έχει καταδικάσει τον κοντινότερο από τους πλησίον του, τη γυναίκα του αυτοχειριάζεται χωρίς καμία κάθαρση και δίχως καν επιλογή.

Μαργαρίτα Παυλίδου. Πώς αλήθεια, συνεχίζει κανείς τη βιωτή του, όταν την οφείλει αποκλειστικά στη μεγαλοψυχία ή την ανάγκη αυτών που πρόδωσε;

Η ύπαρξη κατά τον Χάιντεγκερ είναι έκ-σταση αλλά πώς ίσταται και εξίσταται ο προδότης μπροστά στο βλέμμα εκείνων που απάτησε;

Έτσι η Μαργαρίτα επιστρέφει αλλά δεν υπάρχει. Απλώς υφίσταται. Πορεύεται όμως χάρις στην παραχωρηθείσα συγγνώμη. Έστω κουτσαίνοντας.

Ο Ανέστης. Πληρώνει με τη ζωή του τη μια και μοναδική του προδοσία. Φαίνεται πως υπάρχει ένα είδος δυσεξήγητης, αφανούς, δίχως ίχνος επιείκειας δικαιοσύνης, αυτόματης, αναντίστοιχης κατά τα ανθρώπινα, με την υπαιτιότητα.

Στο έλεος μιας τέτοιας δικαιοπραξίας έπεσε ο Ανέστης. «Φοβερό το πεσείν εις χείρας θεού ζώντος». Η προτελευταία πράξη της ζωής του πάντως, ήταν πράξη αγάπης και μεγαλοσύνης. Η έσχατη ήταν απόπειρα κάθαρσης. Πέτυχε την απόδραση.

Η Τάνια. Αρπακτικό. Θηλυκό με πρωτόγονη αρσενική νοοτροπία. Το πέρασμα κάτι τέτοιων από τη γη μπορεί να συνοψισθεί με τη φράση: Αρπάζω και κρατάω ό,τι μου παρέχει ευχαρίστηση, αίσθηση σωματικής υπεροχής και εξουσίας.

Πρόσωπα από την άλλη πλευρά του φεγγαριού

Οι: Νικήτας Παυλίδης, ψυχολόγος, Αλέξανδρος Πετράκος, ζωγράφος, Ροδή, απατημένη και ανανήψασα σύζυγος του Μίνωα. Χαρίκλεια και Βενετία, μητέρα και αδελφή του Αλέξανδρου, αναστημένες από τη συγχώρεση. Όλοι αυτοί με την ανάληψη των ευθυνών τους, την αγάπη, την αξιοπρέπεια, την υπέρβαση του φόβου και κυρίως με την κατάργηση της σιωπής, γιατί άμα μιλάει κάποιος γίνονται όλα πιο φωτεινά, όπως είπε κάποτε ένα παιδί και κατέγραψε ο Φρόιντ μάζεψαν τα κομμάτια τους και κέρδισαν την ακεραιότητά τους.

Άλλοι χαρακτήρες πιο αχνοί αυτοί που εμφανίζονται στις 500 σελίδες του βιβλίου είναι η Μπιάνκα και η Ζωζώ, οι πόρνες, ο Μπόρις ο προαγωγός, ο Ανρύ ο κομμωτής, η Ελένη που δεν έζησε για να μάθει πως για τον έρωτα χρειάζονται δύο στον ίδιο σκοπό, ο εθνικόφρων περιπτεράς πιστός στο έθνος κατά δήλωσίν του, στη φιλία κατά τις πράξεις του, και μερικοί ακόμη για τους οποίους δεν μαθαίνουμε πολλά. Και στη λογοτεχνία και στο θέατρο όπως και στη ζωή il y a fagot et fagot, όλα τα δάχτυλα δεν είναι ίδια, που λέει και ο Μολιέρος.

Προδοσίες, απιστίες, σιωπές, αυτοχειρίες, εγκλήματα, αδικήματα, τιμωρίες και συγγνώμες περνούν από τις σελίδες του βιβλίου.

Άγχη, φόβοι, φυγές, επιστροφές έγκαιρες και άκαιρες, κι όλα αυτά συνοψίζονται σε μια προτροπή της συγγραφέως «να κοιτάξουν οι άνθρωποι προς τα μέσα» για να επικοινωνήσουν και να αυτοπραγματωθούν.

Πλάσματα καθηλωμένα σε ένα ειδικό σημείο του παρελθόντος, μη ξέροντας να αποσπαστούν από αυτό, αποξενωμένα από τον εαυτό τους και τους άλλους, από το παρόν και το μέλλον τους. Με τραυματικές εμπειρίες, τέτοιες που τους ράγισαν τον νου.

Και κάποια άλλα, που κατάφεραν να τα βγάλουν πέρα με τόσο ισχυρές και ακόμη ισχυρότερες παρορμήσεις.

Η λέξη κλειδί του μυθιστορήματος είναι η σιωπή…

Μένω στο δυσεξήγητο της απουσίας που υποδηλώνει η λέξη και δεν θα προσπαθήσω να την ερμηνεύσω φλυαρώντας, κατά αρχαιοτάτη σύσταση του Ιωάννη του Σιναϊτη. Αυτή η λέξη μαζί με άλεες στο βιβλίο δεν ισοδυναμεί μονάχα με τα πράγματα αλλά και με τις έννοιες τους τις βαθύτερες. Είναι ένα απέραντο πεδίο μεταφορών και λένε περισσότερα από όσα φαίνεται με την πρώτη ματιά.

Σημαίνοντα που, ίσως, οδηγούν στο σημαινόμενο. Πολιτική, δημοσιότητα, κοινό και κοινά αδυνατούν να σώσουν τις ψυχές.

Η σωτηρία είναι προσωπική, υπαρξιακή υπόθεση και αντοχή του καθενός. Και ξεκινάει από τις σκέψεις, γράφει κάπου η συγγραφέας. Και από την πίστη μας και από τη χάρη που θα μας δοθεί θα έγραφαν άλλοι…

Ίσως και από έναν χορό. Έναν χορό όχι σόλο, για μοναχικούς ευρωπαίους, αλλά τουλάχιστον για δυο. Και αυτό είναι η τέχνη της συνύπαρξης.

Και αν τη Μήδεια την είχαν χορέψει τότε στο γάμο της, ή σ΄ εκείνη την ύστατη ευκαιρία, στραμμένη καθώς ήταν στο νεροχύτη όπως τόσες και τόσες μοναχικές γυναίκες, εγκλωβισμένες στα απωθημένα, στις σιωπές και στις ανομολόγητες ανάγκες τους, τότε, ίσως, να μην υπήρχε ούτε η ηρωίδα του Ευριδίπη ούτε η συναρπαστική ηρωίδα της Τραυλού…