Τετάρτη 4 Ιουνίου 2008

H άλλη πλευρά του νομίσματος

Ποια είναι τα στοιχεία που καθιστούν ένα βιβλίο εύληπτο, αλησμόνητο και πετυχημένο. Έχω καταλήξει σε μερικά βασικά στοιχεία τα οποία πρέπει να συγκεντρώνει:
Τόσο από την οπτική της φιλολόγου, όσο και από την οπτική της δημιουργού και της αναγνώστριας μ’ έχει απασχολήσει πολλές φορές αυτό το βασικό για την ουσία και τον προορισμό των βιβλίων ερώτημα. Η απάντηση ομολογουμένως είναι δύσκολη μιας και η δημιουργία ενός πετυχημένου βιβλίου δεν έχει συνταγή.
Πρωτίστως, πρέπει να υφαρπάζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα.
Να έχει γλώσσα μεστή και ρέουσα που δεν κουράζει αλλά γοητεύει και συνάμα να διαθέτει μια τέτοια τεχνική στη δομή του μύθου και της χρήσης του λεξιλογίου ώστε ο αναγνώστης να μαγεύεται διπλά από το χτίσιμο της πλοκής και από το αισθητικό του αποτέλεσμα.
Να μην αναγκάζει τον αναγνώστη να «πηδάει σελίδες».
Να διαθέτει ήρωες που σου δίνουν την αίσθηση ότι ξεφεύγουν από τα στενά όρια του χαρτιού και συναναστρέφονται τον αναγνώστη.
Να έχει βαθιές αξίες οι οποίες να μεταβιβάζονται αβίαστα μέσα από τη συγκίνηση στον αναγνώστη και … το σημαντικότερο απ’ όλα,
να μην σου επιτρέπει να πάρεις μια ανάσα διαβάζοντάς το και να σε καθηλώνει ώσπου να το τελειώσεις.
Να μην προσβάλλει την νοημοσύνη του αναγνώστη αλλά να μην την ταλαιπωρεί με άσκοπες αναζητήσεις για τους κρυμμένους κώδικες του συγγραφέα.
Όλα αυτά τα στοιχεία τα βιβλία της Λένας Μαντά τα συγκεντρώνουν. Διόλου τυχαία η αποδοχή από το αναγνωστικό κοινό και αναμφίβολα ως συγγραφέας δεν χρειάζεται συστάσεις μιας και είμαι σίγουρη ότι κάποιο έστω από τα βιβλία της το έχετε διαβάσει όσοι βρίσκεστε εδώ απόψε.
Όμως για το συγκεκριμένο βιβλίο, το οποίο είχα την τιμή να το διαβάσω από τους πρώτους, έχω να προσθέσω και άλλα βασικά στοιχεία πέραν των ανωτέρω που με έκαναν να μη θέλω να το αφήσω από τα χέρια μου και να του δώσω όχι μόνο την αποδοχή αλλά και το σεβασμό που του αξίζει. Κι επιπροσθέτως, να με κάνει να δω την άλλη πλευρά του νομίσματος στη γραφή, το πνεύμα και τις προθέσεις της συγγραφέως και του ανθρώπου Λένα Μαντά.
Η υπόθεσή του είναι απλή στη βασική δομή της. Ένας άντρας καλείται να αποφασίσει ανάμεσα σε δυο γυναίκες αλλά παράλληλα μέσα σε μια νύχτα κάνει μια ανασκόπηση ολόκληρης της ζωής του. Μέσα από αυτή τη διαδικασία η συγγραφέας επιχειρεί μια ενδοσκόπηση του αντρικού φύλου και συνάμα επιχειρεί να σταθεί η ίδια όσο γίνεται αντικειμενική απέναντι σε γεγονότα των οποίων υπήρξε πρωταγωνίστρια ή αυτήκοος μάρτυρας, ιδωμένων από τη δική της όμως συναισθηματική σκοπιά. Γιατί η ιδιαιτερότητα αυτού του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι έχει πληθώρα αυτοβιογραφικών της στοιχείων και βιογραφικών στοιχείων του συζύγου της Λένας Μαντά με αρμούς που εντέχνως κατάφερε η συγγραφέας να φιλοτεχνήσει μυθοπλαστικά.
Πιστέψτε με, ξέρω από πρώτο χέρι πόσο μεγάλο ρίσκο είναι να προσπαθήσει να προσεγγίσει και να περιγράψει μια γυναίκα δημιουργός την αντρική ψυχολογία. Και είναι ρίσκο επειδή ασταμάτητα παρεμβάλλεται στο στήσιμο του ήρωα η γυναικεία οπτική που δυσκολεύει αφόρητα πολλές φορές τα πράγματα αποδίδοντας στον ήρωα χαρακτηριστικά της γυναικείας ψυχολογίας.
Ο Αντρέας Ζησιμάτος, ο ήρωας της Λένας, είναι ένας άντρας με μια λεβέντικη αυθεντικότητα που χάρη στην πένα της Λένας και στο πρώτο πρόσωπο που χρησιμοποιεί στην αφήγησή της σε κάνει να ξεχάσεις ότι το κείμενο βγαίνει από την ψυχή μιας γυναίκας κι αυτό είναι το πρώτο από τα λογοτεχνικά επιτεύγματα που χαρακτηρίζει το βιβλίο αυτό.
Η ηρωίδα όχι απλώς συναισθάνεται την αντρική ψυχολογία αλλά μπαίνει κυριολεκτικά στο πετσί της, χρησιμοποιώντας το λόγο και αποδίδοντας άψογα τις επιλογές που θα έκανε ένας άντρας, ή μάλλον αυτός ο χαρακτήρας άντρας στις διάφορες περιπέτειες της ζωής του.
Ωστόσο, πολύ έξυπνα η συγγραφέας επισημαίνει ότι ο ήρωας λόγω της συναναστροφής του με πολλές γυναίκες καταφέρνει πολλές φορές αυτός να καταλαβαίνει και να προσεγγίζει άψογα την γυναικεία ψυχολογία και οπτική, πράγμα που τον καθιστά ιδιαίτερα γοητευτικό και δίνει στην πένα της Λένας την ελευθερία που απαιτείται για να παρουσιάσει τον άντρα ήρωά της άριστο γνώστη της γυναικείας ψυχολογίας.
Το εγχείρημά της γίνεται ακόμη πιο δύσκολο καθώς υπεισέρχεται ο προσωπικός παράγοντας στην περιγραφή του ήρωα, ο οποίος - όπως εντίμως ομολογεί στην εισαγωγή του βιβλίου της - είναι ο άνθρωπος με τον οποίο μοιράζεται τη ζωή της εδώ και 25 χρόνια, σε μια εποχή που οι συντροφικές σχέσεις φθίνουν όλο και περισσότερο.
Συνήθως, οι συγγραφείς παίρνουμε ένα μοτίβο χαρακτήρα με στόχο να τον μυθοποιήσουμε. Στην προκειμένη περίπτωση, γνωρίζοντας αρκετά τη φίλη Λένα Μαντά ξέρω καλά ότι έκανε την υπέρτατη υπέρβαση παίρνοντας ως βάση του βιβλίου της ένα μυθοποιημένο στην ψυχή της πλάσμα, τον άντρα της και το απλοποίησε, το ανέλυσε και το παρουσίασε στους αναγνώστες της όπως εκείνη το βλέπει μέσα από τους φακούς της λογικής και της αγάπης της ταυτόχρονα. Ήξερα από τη διαπροσωπική μας σχέση ότι τη χαρακτηρίζει ευθύτητα και εντιμότητα αλλά τώρα με αυτό της το … απονενοημένο κάπως διάβημα να μας προσφέρει κάτι τόσο ατόφιο και διαφορετικό το απέδειξε και συγγραφικά.
Μεγάλη θυσία μα την αλήθεια, αν αναλογιστεί κανείς το ψυχικό κόστος της συγγραφέως για να δώσει μια τόσο έντιμη δουλειά και μεγάλος ο βαθμός δυσκολίας να περιγράψει κάποιον με κριτήριο τη λογική όταν ξέρω καλά ότι γι’ αυτήν το συγκεκριμένο πρόσωπο είναι κατεξοχήν πηγή συναισθημάτων.
Όσο κι αν αγαπάει τον ήρωά της όμως, δεν διστάζει να τον κατεβάσει από το βάθρο του, να τον κρίνει στα παραστρατήματά του, να τον στήσει αντίκρυ της και να τον νουθετήσει, αλλά πάντα με το σεβασμό που αντιμετωπίζει η Λένα τους ήρωές της σε όλα της τα βιβλία, όπως φαντάζομαι ότι κάνει και με τα λατρευτά της παιδιά.
Πέρα βεβαίως από τον κεντρικό ήρωα υπάρχουν μια πλειάδα ακόμη ηρώων με καθοριστικό για την εξέλιξη της υπόθεσης ρόλο που ως αναγνώστρια αμφι-ταλαντεύτηκα πολλές φορές για την αλήθεια ή τη μυθοπλασία των γεγονότων που περιγράφονται.
Θα τολμούσα να πω ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που θέλω οπωσδήποτε να το διαβάσει ο γιος μου λόγω των μεστών μηνυμάτων και των διδαγμάτων ζωής που περιέχει αλλά συνάμα και όλες οι γυναίκες που πολλές φορές αναρωτιόμαστε από ποιο πλανήτη έχουν κατέβει οι άντρες και αδυνατούμε να τους καταλάβουμε. Το βιβλίο της Λένας είναι αφενός ένα εγχειρίδιο αντρικής ψυχολογίας αλλά συνάμα ένα βιβλίο ύμνος στην αντρική λεβεντιά που έχει κάπως αλλοιωθεί στις μέρες μας.
Ταυτόχρονα όμως μέσα στο βιβλίο αγγίζονται ακρογωνιαία και αναλύονται με τρόπο περιεκτικό και μεστό σημαντικά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας. Ο καθοριστικός ρόλος της οικογένειας για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών, το πρόβλημα του αλκοολισμού που ταλανίζει δυστυχώς τις ανθρώπινες σχέσεις, η ενδοοικογενειακή βία και ο τρόπος που πρέπει αυτή να αντιμετωπίζεται, η αντρική φιλία, το πώς βιώνουν οι άντρες το στρατό κά.
Η μάνα, η κυρα Δόμνα, είναι μια κορυφαία προσωπικότητα που μου θυμίζει μάνα Σπαρτιάτισσα. Ενώ έχει αδυναμία στο γιο της, καταφέρνει να ξεπερνά τα αισθήματά της και να τον χειρίζεται με τον δέοντα ορθολογισμό που σφυρηλατεί με τέτοιο τρόπο τον χαρακτήρα του, ώστε να αναπτύξει την προσωπικότητά του χωρίς να του πνίγει την ανάγκη να επιλέξει μόνος το δρόμο της ζωής του.
«Δίνω λογαριασμό στον εαυτό μου και είναι χειρότερο, γιατί σ’ αυτόν δεν μπορώ να πω ψέματα, ούτε να του κρυφτώ» θα πει κάποια στιγμή ο Αντρέας κι αυτό αποδεικνύει την άριστη δουλειά των γονιών του στο έργο της διαπαιδαγώγησης και πόσο σημαντικός παράγοντας για την κοινωνικοποίηση του ατόμου είναι να έχει υγιή γονεικά πρότυπα.
«Είμαι γιος του Κυριάκου εγώ» θα ομολογήσει περήφανος σε κάποιο άλλο σημείο του βιβλίου ο Άντρέας αποδεικνύοντας περίτρανα την υγιή γαλούχησή του από έναν πατέρα ανοιχτόμυαλο και συνάμα ευαίσθητο.
Κορυφαίες οι στιγμές που περιγράφονται μετά το θάνατο του 19χρονου φίλου του Αντρέα, τον Βαγγέλη όπου η συγγραφέας με τον ιδιαίτερο τρόπο της εξυμνεί την αντρική φιλία αλλά και η αναφορά στο διαζύγιο της θείας του ήρωα με τον αλκοολικό σύζυγό της όπου καυτηριάζει το πρόβλημα του αλκοολισμού στις σχέσεις των ζευγαριών με ένα τρόπο πηγαίο και χωρίς καμία διάθεση δογματισμού. Δεν ξεχνιέται η σκηνή των φίλων που αποτείουν τιμή στον αποβιώσαντα Βαγγέλη εναποθέτοντας όχι λουλούδια αλλά ένα μπουκάλι ούζο στον τάφο του. Κώδικες αντρικοί τόσο μεστοί σε νοήματα!
Θα πρέπει να επισημάνω ακόμη μιας και δεν μ’ ενδιαφέρει όταν παρουσιάζω ένα βιβλίο να εστιάζω τη ματιά μου στην πλοκή που αναμφίβολα θα την ανακαλύψει ο αναγνώστης, ότι το βιβλίο αποτελεί μια απόδειξη συγγραφικής αγωνίας της συγγραφέως Μαντά επειδή δεν πάτησε πάνω στα χνάρια της μεγάλης επιτυχίας της «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ» αλλά ακολούθησε εντελώς διαφορετικά μονοπάτια συγγραφικής αναζήτησης. Είναι μια ουσιαστική απάντηση σε όλους εκείνους τους κατηγόρους των ευπωλήτων που αρκετές φορές προσπάθησαν να μειώσουν την αξία της λογοτεχνικής προσφοράς της.
Το βιβλίο είναι λογοτεχνία. Μεστή, γεμάτη εικόνες, υπέροχες περιγραφές και βαθιά νοήματα που νομίζω ότι πέρα από την πρώτη, με μια δεύτερη πιο χαλαρή ανάγνωση θα τα ανακαλύψει και θα τα χαρεί περισσότερο ο αναγνώστης.
Η γλώσσα πιο μεστή και περιεκτική συγκριτικά με τα προηγούμενα έργα της. Η δομή εξαιρετική και «παίζει» ανάμεσα στην ιστορική καταγραφή των γεγονότων και την τεχνική του φλας μπακ με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία και το σημαντικότερο, με ένα εύρημα στο τέλος του βιβλίου που μόνο η Μαντά ίσως θα μπορούσε να το σκεφτεί. Να δώσει στο βιβλίο της δυο εκδοχές τέλους και να καλέσει τον αναγνώστη να επιλέξει εκείνη που τον καλύπτει καλύτερα.
Την αναφορά μου στον τίτλο την άφησα για το τέλος. Ευρηματικότατος και αυτός. Η άλλη πλευρά του νομίσματος. Η μία πλευρά της ευτυχίας ο άντρας και η άλλη η γυναίκα. Αυτή την ανάλυση κάνει τουλάχιστον η ίδια η συγγραφέας. Εγώ ωστόσο ανακάλυψα και μια άλλη, βαθιά κρυμμένη ίσως στην ψυχή της ίδιας της δημιουργού. Η άλλη πλευρά του νομίσματος ίσως ήταν η άλλη επιλογή του Αντρέα. Η επιλογή της άλλης γυναίκας αντί για αυτή που ο σύζυγός της επέλεξε να κάνει. Η άλλη εκδοχή που δεν θα της είχε χαρίσει τα 25 υπέροχα χρόνια της με αυτό τον άντρα. Κι αυτή η εκδοχή δεν είναι εύκολη υπόθεση να την ατενίσει και να την αναλύσει καμία γυναίκα που αγαπάει το σύντροφό της και γι’ αυτό τη συγχαίρω.
Δεν θα σας κουράσω άλλο, με αναλύσεις δευτέρου επιπέδου στο κείμενο. Θα σας καλέσω μόνο να το απολαύσετε γιατί τα βιβλία της Μαντά είναι πάντα μια απόλαυση από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα. Θα επισημάνω μόνο μια δική της φράση που αποδεικνύει την εντιμότητα και το δέος που τη διακρίνει όταν γράφει:
«Ο συγγραφέας οφείλει να κάνει κατάθεση ψυχής στα βιβλία του και να μην ακολουθεί συνταγές. Δεν φτιάχνουμε τούρτες αλλά γεννήματα ψυχής».
Αυτή η φράση της τα λέει όλα και είναι ο βασικότερος λόγος που μ’ έκανε να εκτιμήσω την ίδια και τη δουλειά της ακόμη περισσότερο.

6 σχόλια:

Maria Kat είπε...

Τι να πω...
το βιβλίο το έχω λατρέψει, το έβγαλα σε μιαμιση μέρα, παρόλο που της έδωσα υπόσχεση ότι θα το βγάλω σε δόσεις :P.
Τη Λένα ξέρεις ήδη το πόσο τη λατρεύω...
Η παρουσίασή σου ήταν... απίστευτη να το πω?Μοναδική να το πω??? Ε δεν ξέρω πως να το πω σόρρυ!!!! :PPPP
Έμαθες ότι ζήλευα που ήσασταν όλες εκεί κι εγώ εδώ ε??? ΕΕΕΕ τώρα που διάβασα την παρουσίασή σου ζήλεψα ακόμα περισσότερο!!!!(για να μην πω τι είχα πάθει όταν έμαθα ότι θα εισαι ΚΑΙ εσύ εκει!!!!!)
Χιχιχιχιχιχχι
Τέλεια παρουσίαση Πασχαλία μου!!!!! Πολύ μ'άρεσε! (2 φορές στα καπάκια τη διάβασα!!!)

clementine είπε...

Πασχαλία μου τί να πώ?? Δεν έχω άδικο που σε θαυμάζω!!!!!!!!!

Smaragdenia είπε...

Φοβερή παρουσίαση!
Σμαραγδή

Ανώνυμος είπε...

Από τις ωραιότερες παρουσιάσεις που διάβασα για το συγκεκριμένο βιβλίο. Εύληπτη και συνάμα εξειδικευμένη και απευθυνόμενη τόσο σε αναγνώστες όσο και κριτικούς λογοτεχνίας.

Ανώνυμος είπε...

Σας ευχαριστώ όλους για τα καλά σας λόγια παρότι μια παρουσίαση γινεται για να τιμηθεί ο παρουσιαζόμενος και όχι ο παρουσιαστής. Πάντως μου τονώσατε ομολογώ το ηθικό μιας και πότε πότε μου αρέσει να θυμάμαι την ιδιότητα της φιλολόγου πέρα από εκείνη της συγγραφέως. Φιλιά πολλά. ΠΑΣΧΑΛΙΑ ΤΡΑΥΛΟΥ

Ανώνυμος είπε...

ΤΕΛΕΙΑ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΟΥ!